( قسمت اول )
جام جم آنلاين: وقتي تشنه مي‌شويم و به آب سردكني مي‌رسيم، با ولع عجيبي ليوان يك‌بار مصرف حاضر و آماده را از جايگاه مخصوص آن برداشته، آن‌را پر كرده و خود را سيرآب مي‌كنيم. وقتي گرسنه مي‌شويم و امكان دسترسي به بشقاب و قاشق و ديگر وسايل غذاخوردن نيست، به خوردن غذا در ظروف يك‌بار مصرف راضي شده و لذت هم مي‌بريم اما در شرايطي كه به نظر مي‌رسد استفاده از ظروف و ليوان‌هاي يك‌بار مصرف به امري اجتناب‌ناپذير در كشورمان تبديل شده است، مي‌توان اين سوال را مطرح كرد كه استفاده از اين ظروف چقدر مي‌توان براي سلامتي انسان ضرر دارد؟
در اين باره عليرضا خاكي‌فيروز - مدير امور پژوهشي سلولزي و بسته‌بندي موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران - در گفتگو با ايسنا، به وجود 3 هزار واحد مجاز و غيرمجاز توليد ظروف يك‌بار مصرف در كشور اشاره مي‌كند: كارهاي تحقيقاتي درباره مضرات استفاده از ظروف يك‌بار مصرف به ويژه روي دو نوع ظرف پلي استايرن و PVC انجام شده است. به اين دو نوع ظرف، مواد شيميايي زيادي مانند پايداركننده‌ها، روان‌كننده‌ها، نرم‌كننده‌ها، رنگ‌دانه‌ها، پركننده‌ها، مواد ضدالكتريسيته، مواد مات‌كننده اضافه مي‌كنند كه كليه اين مواد براي سلامتي انسان مضر هستند.
وي وجود منومر آزاد در ظروف‌ يك‌بار مصرف نوع PVC را عامل خطرناكي براي سلامتي انسان‌ مي‌داند:«مونومر در واقع يك واحد ساختار پليمر و مولكول اوليه پليمر است. همچنين در ظروف PVC وينيل كلرايد كه سمي بودن آن براي انسان به اثبات رسيده است، وجود دارد. ضمن اين‌كه مولكول اوليه پلي استايرن، استايرن است كه داراي حلقه آروماتيك بوده و اين حلقه‌ براي سلامتي انسان فوق‌العاده خطرناك است و در جهان نيز سرطان‌زا بودن آن به اثبات رسيده است. به اين ترتيب به نظر مي‌رسد ظروف يك‌بار مصرف از نوع PVC و پلي‌استايرن بايد از چرخه بسته‌بندي مواد غذايي حذف شوند».
«خاكي‌ فيروز» سرايت مواد سمي از ظروف يك‌بار مصرف به بدن انسان را محتمل مي‌داند:«اين مواد به مرور زمان در بدن جمع مي‌شوند و بارها شده كه مي‌شنويم فردي به ظاهر سالم بوده، اما در عرض يك ماه از پا در آمده است كه دليل اصلي آن نيز مي‌تواند گذشتن ميزان اين مواد در بدن انسان از سطح مجاز باشد». وي درباره علائم تشخيص اين ظروف توضيح مي‌دهد:«پشت ظروف‌ پلي استايرن علامت PS حك شده كه اين علامت براي ظروف PVC نيز همان علامت PVC است. هر دو نوع ظرف شفاف هستند. ظروف پلي‌استايرن خش‌پذير نيست و PVC هم اگر به آن نرم‌كننده نزنند، خش‌پذير نيست؛ ضمن‌ اين‌كه هر دو كاملا شكننده هستند. به PVC نيز اگر مواد نرم‌كننده نزنند، شكننده نخواهد بود. همچنين اگر ظروف PVC گرم شوند، در صورت تماس با فلزات به آن‌ها مي‌چسبند. هنگامي كه ظرف نوع PVC را در مقابل شعله آتش نگه مي‌داريم، با شعله زرد مي‌سوزد، اما وقتي كه شعله را دور مي‌كنيم به واسطه اين‌كه ظروف PVC داراي كلر هستند، به سرعت آتش خاموش مي‌شود. در عوض پلي‌استايرن در هنگام سوختن با شعله دوده مي‌كند».
او درباره موارد مصرف ظروف يك‌بار مصرف PVC و پلي‌استايرن مي‌گويد:«ظروف پلي‌استايرن در ليوان‌هاي آب، كارد، چنگال، قاشق و ظروف غذايي مورد استفاده قرار مي‌گيرند. به عنوان مثال در چلوكبابي‌ها ظروفي كه به صورت فوم هستند، نوعي پلي‌استايرن هستند كه به آن‌ها گاز هگزان مي‌زنند. اين گاز در دماي 160 درجه آزاد مي‌شود و دماي غذاي داخل ظرف نيز چون 200 درجه است، بنابراين اين گاز به همراه غذا به بدن انسان منتقل مي‌شود».
گفتني است كه گاز هگزان عوارضي مانند سر درد را به همراه دارد. مدير امور پژوهشي سلولزي و بسته‌بندي موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران درباره ظروف‌ يك‌بار مصرف PVC در بسته‌بندي مواد غذايي نيز توضيحاتي مي‌دهد: ظروف‌ يك‌بار مصرف PVC در بسته‌بندي مواد غذايي مانند گوشت مرغ و ماهي و بسته‌بندي كپسول‌هاي دارويي، آدامس و باتري به كار مي‌روند. بسته‌بندي با اين نوع ظروف در مورد مواد خشك زيان چنداني ندارد، اما براي مواد غذايي مرطوب امكان مهاجرت مونومر آزاد به داخل مواد غذايي و سپس بدن بسيار محتمل است.
اما «خاكي‌فيروز» به نكته جالبي نيز اشاره مي‌كند: ضرر ظروف يك‌بار مصرف پلي‌استايرن در هنگام مصرف مواد نوشيدني اسيدي و چرب مانند نوشابه و كاكائو بسيار بيشتر از مصرف چاي داغ است. در شرايطي كه هنوز ضرر انواع ديگر ظروف يك‌بار مصرف مانند پلي‌اتيلن و پلي‌پروپلين به اثبات نرسيده است، در مورد ويژگي‌هاي آن‌ها مي‌توان گفت كه هر دوي اين نوع ظروف مات بوده و به ترتيب علامت‌هاي PE و PP پشت آن‌ها حك شده است؛ شكننده نبوده و با شعله آبي و زرد مي‌سوزند و در هنگام سوختن چكه هم مي‌كنند.
وي در ادامه درباره دليل اصلي توليد اين مواد در كشور علي‌رغم زيان‌بار بودن مصرف آن‌ها توضيح مي‌دهد:به اين دليل كه استاندارد ظروف يك‌بار مصرف اجباري نيست، واحدهاي توليدي مي‌توانند بدون مجوز به توليد اقدام كنند. در اين زمينه بايد تقاضاي اجباري شدن استاندارد ظروف يك‌بار مصرف به موسسه ارايه شود تا در اين مورد تصميم‌گيري شود، اما متاسفانه تاكنون هيچ تقاضايي نشده است.
همچنين لزوم همكاري ميان موسسه استاندارد و تحقيقات صنعتي ايران و معاونت غذا و دارو وزارت بهداشت در زمينه استفاده از ظروف يك‌بار مصرف كاملا حس مي‌شود.
وي با بيان اين‌كه استفاده از ظروف يك‌بار مصرف شيشه‌اي و كاغذي بهتر از ديگر انواع آن‌هاست، تصريح مي‌كند كه در دنيا استفاده از ظروف پلي‌استايرن و PVC منسوخ شده و بايد از رده خارج شوند.