خانواده در کوچه پس کوچه‏هاى اینترنت

‏

انقلاب و انفجار اطلاعات، نامى است که بر دهه آخر قرن بیستم نهاده شده است. امروزه با پیشرفت تکنولوژى، اطلاع‏رسانى اساسى‏ترین و مهم‏ترین نقش خود را در جوامع بشرى ایفا مى‏کند. پدیده اینترنت به عنوان اصلى‏ترین ابزار اطلاع‏رسانى در عصر نوین مطرح است. ظهور و گسترش اینترنت مانند هر نوآورى گسترده دیگر، باعث به وجود آمدن تغییراتى در جنبه‏هاى مختلف زندگى گردیده است. این تغییرات در سطوح بسیار مختلفى مى‏باشند که تغییرات اجتماعى و ارتباطى بیشترى را به دنبال داشته‏اند. با توجه به جنبه‏هاى خوب و بد پدیده اینترنت، به هر حال اینترنت اکنون یک ابزار ارتباطى مهم در جامعه متمدن به شمار مى‏رود.

خانواده و جریان تکنولوژى

‏
نهاد خانواده یکى از عوامل مؤثر و تعیین‏کننده در زندگى اجتماعى فرد به شمار مى‏رود و بدون وجود سازمان خانواده تداوم جوامع بشرى آن امکان‏پذیر نیست تضعیف و کم‏رنگ شدن کارکردهاى آن به بروز بحران‏هاى عمیقى هم چون انحرافات، آسیب‏ها و مشکلات اجتماعى و فرهنگى در جوامع شده است. در مباحث آسیب‏شناختى نهاد خانواده، یکى از محورهاى مهم بررسى آسیب‏هاى ناشى از تحولات خانواده است. بسیارى از این تحولات و دگرگونى‏ها از بیرون، بر خانواده تحمیل مى‏شود.
رشد سریع و غیر قابل تصور تکنولوژى در دنیاى امروز، جوامع و به طبع خانواده را با نوعى سردرگمى و چالش روبه‏رو نموده است. جهانى‏سازى به عنوان یکى از اثرگذارترین پدیده‏هاى مطرح شده که زیر ساخت‏هاى زندگى انسان‏ها را تغییر داده است.

اینترنت پدیده جهانى‏

ویژگى‏ها و تأثیرات جهانى اینترنت را مى‏توان از محصولات جنگ سرد و هراس وزارت دفاع امریکا از خطرات جنگ هسته‏اى دانست. این پدیده در آغاز بیشتر در اختیار دانشمندان و دانشگاهها به منظور تحقیق و پژوهش بوده است. از سال 1997 با تجارى شدن اینترنت خدمات آن به شدت متنوع و افزایش یافت و به یک شبکه عمومى تبدیل شد.
اینترنت دو امکان عمده براى انسان‏ها به ارمغان مى‏آورد. وب. جهانى «world wide web» و پست الکترونیکى«email».
اما در واقع اینترنت فقط این دو امکان نیست، وب و پست‏هاى الکترونیکى تنها مدل‏هاى ارتباطى‏اند، ظرف چند ساله اخیر مصارف اصلى اینترنت از زمینه تحقیقاتى به جنبه تجارى تبدیل شده است، از جمله سایر کاربردهاى اینترنت مى‏توان به موارد زیر اشاره کرد: کنفرانس از راه دور، مناظره عمومى، جستجو و یافتن هر چیز در اینترنت، فروشگاههاى مجازى، سازمان‏هاى تجارى، سایت‏هاى تفریحى و سرگرمى، اطاق‏هاى گفتگو، و…
بررسى ویژگى‏هاى کاربران اینترنت نشان مى‏دهد که تحصیلات و ثروت دو عامل مهم در میزان استفاده است. کاربران اینترنت بیشتر از طبقه متوسط بالا، جوان، تحصیل‏کرده، مرد و شهرنشین هستند. کامپیوتر و به دنبال آن اینترنت هم نیاز به نوعى خاص از سواد و مهارت دارد و هم الگوهاى فرهنگى و رفتارى ویژه‏اى را به دنبال مى‏آورد.
اینترنت و عامل تغییر فرهنگ جوامع

‏
اینترنت به دو شیوه موجب تغییر فرهنگى مى‏شود: نخست: فرهنگ خودش را عرضه مى‏کند و دوم: گذرگاهى براى سایر فرهنگ‏ها تدارک مى‏کند. کاربران اینترنت به پیشروان و جریانان پیشتاز فرهنگى دسترسى دارنداز زمانى که این تکنولوژى وارد فضاى زندگى انسان شده تا به امروز که به یک تکنولوژى بین‏المللى تبدیل شده است على‏رغم تمام محاسن و مزایاى آن، یکسرى دغدغه‏ها و نگرانى‏هایى را بر خانواده‏ها تحمیل نموده است شما مى‏توانید ساعت‏ها و روزها و شب‏ها در مقابل رایانه بنشینید و در دنیاى wwwها به سیر و سفر بپردازید. با هر کس که مى‏خواهید دوست شوید و به هر کجا که مى‏خواهید سر بزنید.
فضاى مجازى در حقیقت نوعى فرا فضا و فضاى ذهنى است. دنیاى مجازى دنیایى است که همه جا هست اما هیچ کجا نیست. فضاى سیال و بى حدودى است که به سادگى، همیشه در دسترس همگان است اما به همان سادگى که ایجاد مى‏شود از بین مى‏رود و محو مى‏شود. در دنیاى مجازى به خاطر نبود نشانه‏هاى فیزیکى همه در آن بى‏جسم و بى‏مکان، قدرى گمنام و به طرز محسوسى کنترل ناپذیرند. این فضا خانواده را با سبک‏هاى مختلف و متعدد زندگى، هویت‏هاى جدید و فرهنگ‏هاى متغیر، روبه‏رو مى‏سازد.که جایگاه خانواده و حدود و ثغور آن روشن و مشخص نیست.

جذابیت و کشش دنیاى اینترنتى

‏
دو ویژگى مهم یعنى 1-ماهیت رسانه و2- حس کنترل را مى‏توان از علل جذابیت دنیاى اینترنت برشمرد.
الف: ماهیت رسانه، «من‏مارشال مک لان» (1998) رسانه‏ها را به دو دسته تقسیم کرده است: رسانه گرم و رسانه سرد.
رسانه گرم: رسانه‏اى است که از اطلاعات کاملاً پر است و فرد موقع استفاده از آن کاملاً منفعل است و لازم نیست که به طور فعال در آن درگیر شود. فیلم، رادیو و کتاب مثال‏هایى از رسانه گرم هستند. دررسانه سرد برخلاف رسانه گرم، فرد مجبور است در فرآیند انتقال تجربه درگیر شود. روزنامه و تلویزیون تا اندازه‏اى گرایش دارند که در دسته رسانه‏هاى سرد جاى بگیرند. این نوع رسانه‏ها تجربه سرگرم‏کننده مهمى را ایجاد مى‏کند. کامپیوتر و فعالیت‏هاى وابسته به آن مانند اینترنت در طبقه رسانه‏هاى سرد جاى مى‏گیرد، زیرا افراد را به شدت در موقع استفاده درگیر مى‏سازد و همچنین حالت انتخابى دارند و افراد زیادى را به خود جذب مى‏کند.
ب: احساس کنترل، وقتى فرد از کامپیوتر و اینترنت استفاده مى‏کند، احساس کنترل عجیبى در فعالیت‏هایش تجربه مى‏کند. فرد مى‏تواند به کامپیوترش فرمان دهد به همان شیوه‏اى که تمایل دارد ظاهر شود و اطلاعات را به همان شیوه‏اى که او را خشنود مى‏سازد سازمان دهد و ارائه کند. براى افرادى که احساس کنترل اندکى در سایر حوزه‏هاى زندگى‏شان دارند، اینترنت فرصت خوبى را فراهم مى‏کند تا آنها احساس کنترل خیلى زیادى را تجربه کنند.

نگاه جوان به فن‏آورى اینترنت‏

انسان در مقطع جوانى داراى خصوصیات و گرایش‏هاى خاصى است که با دوره‏هاى دیگر زندگى‏اش فرق مى‏کند بلندپروازى، کسب استقلال، هویت‏طلبى، خودنمایى و جلوه‏گرى و…، نمونه‏هایى از اخلاقیات دوره نوجوانى و جوانى هستند که اگر در بستر درست و مناسب قرار گیرند، انسان را در جهت رسیدن به قله کمال و رشد یارى مى‏کنند.
دنیاى اینترنت جذاب‏ترین دنیاى مجازى براى بروز و ظهور این خصلت‏هاى جوانان است. جوانان بزرگ‏ترین طیف مخاطبان و فعالان دنیاى اینترنت هستند. نبود محدودیت سنى در اینترنت به جوانان اجازه مى‏دهد که هر گونه اطلاعاتى را که مى‏خواهند در اختیار داشته باشند و یا به دیگران بدهند و با توجه به یکى از جنبه‏هاى اینترنتى، یعنى بى‏هویتى و گمنامى، جوانان در صحنه اینترنت براى ایفاى هر نقشى، فرصت پیدا مى‏کنند.  نوجوانان در دوره بلوغ هویت شخصى خود را از طریق کشف و جستجو بنا مى‏کنند. بلوغ، مرحله‏اى بحرانى است که نوجوان به دنبال کشف ارزش‏ها و درونى کردن آنها مى‏باشد، که با پدیده اینترنت و حجم گسترده، حیرت‏انگیز و گوناگون اطلاعات مواجه مى‏شود و ناچار که در این دنیاى مجازى، هویت خویش را از طریق جستجو پیدا کند و بدین سان، ممکن است برخى و شاید تعداد زیادى از نوجوانان راه را گم کنند و دوران هویت‏یابى را بیش از پیش با بحران سپرى کنند. اینترنت، صحنه فرهنگى و اجتماعى است که جوان خود را در موقعیت‏هاى متنوع نقش‏ها و سبک‏هاى زندگى قرار مى‏دهد.

کودکان و خیابان‏هاى ناشناخته اینترنت

حضور زنان در دنیاى مجازى اینترنت‏

زنان در استفاده از اینترنت به چهار طریق عمل مى‏کنند. دختران جوان، دریافت و پست الکترونیکى، خرید کالا و سرگرمى را بیش از پسران ترجیح مى‏دهند. گروهى دیگر از زنان از طریق وبلاگ‏نویسى، به دنیاى مجازى وارد مى‏شوند. در سال‏هاى اخیر، افزایش وبلاگ‏نویسى در میان زنان، نشانگر میل روزافزون در استفاده از اینترنت به عنوان زبانى گویا براى دردها، نقطه نظرها و حرف‏هایشان است. گروهى دیگر از زنان نیز، در طراحى وب فعالیت مى‏کنند که تعداد کمى از کاربران را تشکیل مى‏دهند. اما گروه چهارم از زنان نیز از اینترنت به منظور تجارت استفاده مى‏کنند و یا در شرایطى دست به کارآفرینى مى‏زنند. زنان شاغل بیشترین استفاده‏کننده از اینترنت محسوب مى‏شوند. به طور کلى کاربران زن اینترنت را قشر شاغل، تحصیل‏کرده و جوان تشکیل مى‏دهد. ‏
یکى از اساسى‏ترین منابع درآمد از طریق اینترنت در جهان بخصوص در کشورهاى غربى، تبلیغات است. با بیشتر شدن بازدیدکنندگان سایت‏هاى اینترنتى، تلاش براى جذب مخاطب و بالا بردن به اصطلاح «hitrate» صاحبان سایت‏ها را به هزینه‏هاى سرسام‏آورى براى تبلیغات بیشتر سوق مى‏دهد. متأسفانه حجم بالایى از تبلیغات، تبلیغات پورنوگرافى و ضد اخلاقى است که استفاده ابزارى از زنان در این سایت‏ها، باعث کسب درآمدهاى نجومى مى‏شود اینترنت جایگاه محیطهاى کینه‏توزانه و ناامن است و در بیشتر این محیطها، زنان به گونه ویژه، آسیب‏پذیر مى‏شوند.
نوع دیگرى استفاده از زنان در اینترنت، استثمار جنسى و آزار و اذیت جسمى است. در این پدیده مسائلى چون استفاده از زنان براى هرزه‏نگارى، «ان - لاین» تا قاچاق زنان را در بر مى‏گیرد. قاچاق زنان و استثمار جنسى زنان در گذشته هم وجود داشته است. ولى اینترنت این فعالیت‏هاى غیر قانونى را آسان‏تر کرده است. مهاجمان و مزاحمین اینترنتى همچنین از فضاهاى اینترنتى متعدد استفاده مى‏کنند تا زنان را مورد آزار و اذیت و مزاحمت‏هاى جسمى قرار دهند و این آزارها از توهین جنسى تا استفاده صنعت جنسى از تکنیک‏هاى تحمیلى براى قرار دادن تصاویر هرزه‏نگارى، صرف نظر از سن یا جنسیت مصرف‏کننده، در صفحه کامپیوتر وى، را در بر مى‏گیرد.

خانواده و چالش رفتارهاى اینترنتى‏

اینترنت یک نیروى مثبت باقى خواهد ماند به شرطى که مردم این تکنولوژى جدید را مسؤولانه مورد استفاده قرار دهند. استفاده مسؤولانه بدین معنى است که کاربر اجازه ندهد که وقت و انرژى او به جاى صرف شدن در جنبه‏هاى مهم زندگى نظیر خانواده، ازدواج و یا ارتباطات دیگر، بهداشت، شغل و تحصیلات صرف دنیاى اینترنت شود. مسؤولانه استفاده کردن بدین معنى نیز هست که مطمئن شویم کودکان ما نیز از این تکنولوژى به روشى سالم استفاده نمایند، وقتى که بر روى اینترنت صرف مى‏کند، منطقى باشد و بر روى آن کنترل وجود داشته باشد تا اینکه جهت تاریک این استفاده، آنها را قربانى نکند.
افراد وابسته به اینترنت وقت کمترى از زندگى‏شان را به مردم اختصاص مى‏دهند و در عوض بیشتر اوقات‏شان را در انزوا وقف کامپیوتر مى‏کنند. اینترنت نقش گفتگو را کم‏رنگ‏تر کرده است و زنگ خطر جدى را براى ارتباطات انسانى به صدا در آورده است همچنین اینترنت مفرى است براى کسانى که از مشکلات روانی رنج مى‏برند و دچار تشویش، افسردگى و عدم اعتماد به نفس هستند. تکیه بیش از حد به استفاده از اینترنت، منشأ ایجاد اختلالاتى نظیر اعتیاد اینترنتى، افزایش اضطراب، منفى‏کارى، پنهان‏کارى، اختلال در فعالیت‏هاى زندگى، جدایى از جامعه، طلاق، شکست‏هاى تحصیلى و مشکلات مالى، مى‏شود

هوشیارى خانواده و شناخت اعتیاد اینترنتى‏

محققان پنج نوع اعتیاد اینترنتى را شناسایى کرده‏اند:
1- اعتیاد به بازى‏هاى شبکه‏اى: شامل بسیارى از فعالیت‏هاى مختلف اینترنتى است. افراد ممکن است در بازى‏هاى روى خط شرکت کنند و یا در حراج، شرکت کرده و یا خرید کنند.
2- اعتیاد به روابط انسانى روى شبکه: ارتباطات روى خط در اتاق‏هاى گفتگو، اهمیت بیشترى نسبت به روابط فامیلى پیدا کرده‏اند. باید به این نکته توجه داشت که کاربران پس از دیدار کسى روى اینترنت مشتاق دیدن (واقعى) او مى‏شود دیدن کسى که معلوم نیست همان کسى است که روى اینترنت خود را معرفى کرده است یا خیر؟
3- اطلاعات نامحدود: میزان اطلاعات در دسترس اینترنت، نامحدود و بى‏شمار است. بعضى کاربران ممکن است دچار وسوسه دستیابى به اطلاعات و طبقه‏بندى آنها شوند. اطلاعاتى که هیچ گونه نظارت و قانونى براى پاک‏سازى و محدود کردن آن وجود ندارد.
5 - اعتیاد به عکس اینترنتى: عکس‏هاى مستهجن و شهوت‏آور بر روى اینترنت به سادگى قابل دستیابى‏اند.
با خانواده در اینترنت‏
شناخت و آگاهى در برخورد با هر گونه پدیده و فرآیندى، حرف اول را در تشخیص خوبى یا بدى مى‏زند.
- محدود نمودن اینترنت از طریق ابزارى چون فیلترینگ، کم کردن دسترسى افراد، استفاده از نرم‏افزارهاى خانگى براى کنترل نمودن استفاده‏کنندگان…
- کار فرهنگى یکى از بهترین راهکارهاى چگونه استفاده کردن از اینترنت است. ایجاد سایت‏هاى جذاب و دیدنى، آگاهى دادن به خانواده‏ها با تشکیل کارگاههاى آموزشى، معرفى و شناساندن سایت‏هاى مفید و ارزشمند به کاربران، و از همه مهم‏تر نقش صدا و سیما و مطبوعات و محققان در بیان تأثیرات مثبت و منفى و آگاهى دادن به خانواده‏ها در نوع استفاده و هوشیار نمودن والدین در برخورد با مسائل جانبى اینترنت، مى‏باشد.

منابع:
1- على سعیدى - ابوالقاسم شکیبا، روانشناسى و آسیب‏شناسى اینترنت، مشهد، نشر سنبله، چ اول، 1384.
2- احمد امیدوار - على‏اکبر صارمى، اعتیاد به اینترنت، مشهد، نشر تمرین، چ اول، 1381.
3- صادق طباطبایى، طلوع ماهواره و افول فرهنگ، تهران، مؤسسه اطلاعات، چ سوم، 1384.
4- شرکت شبکیه اصفهان، اینترنت بسترى جهانى، نشر مهر قائم (عج)، اصفهان، چ اول، 1382.
5- مجله ره‏آورد نور، فصلنامه اطلاع رسانى آموزشى و مطالعات رایانه‏اى علوم اسلامى، ش 14، س پنجم.
6- هیوبرت دریفوس، در باره اینترنت، مترجم على فارسى‏نژاد، تهران، نشر ساقى، پ اول، 1383.
7- نشریه ماهنامه آموزشى - تربیتى پیوند، ش 303، دى 1383.
8- سیاحت غرب، مرکز پژوهش‏هاى اسلامى صدا و سیما، ش 29.
9- irandoc.ac.ir
10- aftab.ir.news
11- والاس پاتریشیا، بهنام اوحدى، روانشناسى اینترنت، ناشر نقش خورشید، اصفهان، چ اول، 1382.
12- پایان نامه‏هاى دانشجویى.
13- cometonet.com
14- shahremelli.ir
15- مجله الکترونیکى اطلاعات و مدارک علمى ایران، تجارب کودکان در اینترنت، ترجمه زهرا بتولى، ش 4، 1385.
16- فصلنامه ایرانى مطالعات فرهنگى و ارتباطات، مسائل زنان در اینترنت، اعظم راودراد.
17- فصلنامه ایرانى مطالعات فرهنگى و ارتباطات، نگاهى جرم‏شناسانه بر جرایم، امنیت و کنترل در اینترنت، سهیلا صادقى فسائى - شهریار محمدى.
18- مرکز تحقیقات و مطالعات رسانه‏اى روزنامه همشهرى، اینترنت و تغییر فرهنگى، هلن صدیق بنایى.
19- rona.com
20- سیاحت غرب، ش 9 و 12.

منبع :سایت باشگاه اندیشه