ابوریحان محمد بن احمد بیرونی از دانشمندان بزرگ ایران در علوم حکمت و اخترشناسی و ریاضیات و تاریخ و جغرافیا - در سال 362 هجری قمری در اطراف خوارزم متولد شد و به این خاطر به بیرونی یعنی خارج از خوارزم معروف شده است.

ابوریحان بیرونی البته یک‌ فیلسوف‌ رسمی‌ که‌ دارای‌ روش‌ خاص‌ فلسفی‌ باشد، نبود، اما‌ دارای‌ آگاهی‌ عمیق‌ فلسفی‌ بوده‌ و این‌ امر از اشارات‌ بسیاری‌ که‌ در ضمن‌ کتاب‌هایش‌ به‌ چشم‌ می‌خورد، مسلم‌ می‌شود. حتی در ضمن‌ این‌ مباحث‌ می‌بینیم‌ که‌ برخی‌ مشکلات‌ کلامی‌ و مذاهب‌ فلسفی‌ را نام‌ می‌برد و با عباراتی پرمعنی‌ و پخته‌ از آن‌ها انتقاد یا استقبال‌ می‌کند.

ابن‌ ابی‌ اصیبعه‌ در این زمینه می‌گوید: «او معاصر با شیخ‌الرییس‌ ابن‌ سینا بود و میان‌ آن‌ دو مراسلات‌ و محادثاتی‌ رد و بدل‌ می‌شد و من‌ جواب‌ چند سؤال‌ را از ابن‌ سینا که‌ ابوریحان‌ از او پرسیده‌ بود، پیدا کردم‌ که‌ حاوی‌ امور مفید و سودمندی‌ بود».

و ازجمله کارهایی‌ که‌ ابوریحان بیرونی انجام داده این‌ است‌ که‌ «وجوه‌ توافق‌ میان‌ فلسفه‌ فیثاغوری‌ افلاطونی‌ و حکمت‌ هندی‌ و بسیاری‌ از مذاهب‌ صوفیه‌ را بیان‌ کرده‌ است‌»

او نزد ابونصر منصور علم آموخت، در 17 سالگی ارتفاع خورشیدی نصف‌النهار را رصد کرد و بدین ترتیب عرض جغرافیایی زمینی آن را استنتاج کرد.

ابوریحان بیرونی در طول زندگی خود حدود یکصد و چهل و سه کتاب در زمینه‌های نجوم، هیأت، منطق و حکمت نوشت. ازجمله تألیفات او “قانون مسعودی” در نجوم و جغرافیا و “آثار الباقیه” در تاریخ، آداب و عادات ملل است. از دیگر آثارش به “التفهیم"، تحقیق “ماللهند"، “اسطرلاب"، “سدس"، “تحدید"، “چگالی‌ها"، “سایه‌ها"، “وترها"، “پاتنجلی"، “قره‌الزیجات"، “قانون"، “ممرها"، “الجماهر” و “صیدنه” می‌توان اشاره کرد.

این روایت معروف است که در واپسین ساعات عمر ابوریحان بیرونی شخصی به دیدنش آمد و او در بستر بیماری پاسخ مسأله‌ای علمی را از وی پرسید. اطرافیان که از کار او متعجب شده بودند، از بحث علمی برحذرش داشتند؛ ابوریحان در پاسخ چنین گفت: «آیا پاسخ این سوال را بدانم و بمیرم بهتر است یا ندانسته بمیرم؟»

سرانجام ابوریحان بیرونی در سال 440 هجری قمری در سن 78 سالگی در شهر غزنه از دنیا رفت.