همه موجودات در سیر و حرکت خود به نقطه اى خواهند رسید که در آن نقطه خاتمه یافته و در آن ساکن گشته و استقرار مى یابند. از نظر قرآن کریم، مرگ هر چیزى هنگامى است که ”‌اجل”‌‌ آن شئ فرا برسد، و همه موجودات – چه انسان و چه غیر انسان داراى چنین اجلى هستند.[1] این نقطه استقرار و ثبات بنابر گفته قرآن، نزد خداوند است. « أَجَلاً وَأَجَلٌ مُّسمًّى عِندَهُ » [2] و آنچه نزد خداوند است باقى مى باشد. (و وَمَا عِندَ اللّهِ بَاقٍ)[3] از این رو، وقتى موجودات به پیشگاه خداوند رسیدند و در نزد او حاضر گشتند داراى حیاتى ابدى و جاویدان مى گردند. همه موجودات – چه انسان و چه غیر انسان – صیرورت و شدنِ آنان به سوى خداوند است و عاقبت به سوى او برگشته و در پیش گاه او حاضر و محشور مى گردند. این بازگشت همگانى به سوى خداوند همان ”‌مرگ”‌‌ است.

پس مى توان چنین نتیجه گرفت که همه موجودات از جمله فرشتگان، این چنین ”‌مردنى”‌‌ خواهند داشت.

در قرآن کریم از منشأ چنین رخدادى به ”‌نفخ صور”‌‌[4] تعبیر شده است و دمیدنى که در صور انجام مى‏گیرد هم منشأ میراندن و هم منشأ زنده گردانیدن و برانگیختن و حشر و برپایى قیامت است. نیز از این حادثه به ”‌صیحه”‌‌،[5] ”‌زجره”‌‌[6] (صیحه)، ”‌صاخه”‌‌[7] (صیحه شدید) و ”‌ فَإِذَا نُقِرَ فِی النَّاقُورِ”‌‌[8] (دمیدن در چیزى که صدا از آن خارج مى شود) تعبیر گشته است.
وقتی زمان نفخه اول می شود اسرافیل در صور می دمد و تمام موجودات دارای روح می میرند، مگر اسرافیل که بعد از آن به امر خدا اسرافیل نیز می میرد.[13] از بعضی آیات از جمله آیه: ”‌كُلُّ شَیْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ”‌‌‌،[14] که به طور کلی می فرماید هر چیزی هلاک می شود و می میرد، مگر وجه خداوند تعالی، به خوبى استفاده مى شود که این گروه باقیمانده نیز سرانجام مى میرند

درباره مرگ ملائکه، از آن جا که قبل از روز قیامت تمام موجوداتی که در آسمان ها و زمین هستند می میرند چنان که قرآن می فرماید: ”‌و در صور دمیده می شود و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند می میرند مگر کسانی که خدا بخواهد”‌‌.[9] این آیه ابتدا می فرماید: تمام آنها که در زمین و آسمان هستند می میرند که شامل تمام ملائکه نیز می شود.

سپس بعضی از آنان را استثنا می کند. پس، از این آیه فهمیده می شود که عده ای از موجودات در نفخه اول نمی میرند. در این که اینها چه کسانی هستند؟ در میان مفسران اختلاف است. گروهى معتقدند که آنها جمعى از فرشتگان بزرگ خدا همچون جبرئیل و میکائیل و اسرافیل و عزرائیل اند. در روایتى است که وقتی رسول الله (ص) این آیه را تلاوت کردند مردم پرسیدند چه کسانی استثنا شده اند؟ حضرت فرمود: ”‌جبرئیل، میکائیل، اسرافیل و ملک الموت و وقتی خلائق قبض روح شدند آنها نیز به فرمان خدا به ترتیب می میرند”‌‌.[10] روایت دیگرى حاملان عرش خدا را نیز بر این ملائک افزوده ‏اند.[11]
به هر حال از این روایات[12] و روایاتی که می فرماید: وقتی زمان نفخه اول می شود اسرافیل در صور می دمد و تمام موجودات دارای روح می میرند، مگر اسرافیل که بعد از آن به امر خدا اسرافیل نیز می میرد.[13] از بعضی آیات از جمله آیه: ”كُلُّ شَیْءٍ هَالِكٌ إِلَّا وَجْهَهُ ”‌‌،[14] که به طور کلی می فرماید هر چیزی هلاک می شود و می میرد، مگر وجه خداوند تعالی، به خوبى استفاده مى شود که این گروه باقیمانده نیز سرانجام مى میرند، به گونه اى که در سرتاسر عالم هستى موجودى زنده نخواهد بود، جز خداوند متعال.بنابراین، فرشتگان دارای عمر بسیار طولانی هستند. اما آنان نیز روزی خواهند مرد.
در مورد نفخ صور و مردن همه عالمیان از امام سجاد علیه السلام پرسش شده بود که ایشان ضمن یک حدیث طولانی مراحل دمیده شدن در صور را توضیح می دهند و در مورد مرگ فرشتگان هم جزئیاتی بیان می دارند به این مضمون:

قبض‌ روح‌ جمیع‌ فرشتگان‌ و تنها بقاءِ ذات‌ خدا عزّوجلّ

و سپس‌ حضرت‌ شروع‌ به‌ سخنانی‌ نمود و فرمود: تمام‌ اهل‌ زمین‌ می‌میرند بطوریکه‌ یک‌ تن‌ در روی‌ زمین‌ باقی‌ نمی‌ماند. و اهل‌ آسمان‌ می‌میرند حتّی‌ یک‌ نفر از آنها باقی‌ نمی‌ماند مگر ملک الموت‌ و حَمَله عرش‌ و جبرائیل‌ و میکائیل‌.
حضرت‌ فرمود: در این‌ حال‌ ملک‌ الموت‌ می‌آید تا در نزد پروردگار عزّوجلّ حضور پیدا نموده‌ می‌ایستد و به‌ او گفته‌ میشود ـ در حالیکه‌ خدا داناتر است‌ ،که‌ باقی‌ مانده‌ است‌؟
ملک‌ الموت‌ میگوید: ای‌ پروردگار من‌! هیچکس‌ باقی‌ نمانده‌ است‌ مگر ملک‌ الموت‌ و حمله عرش‌ و جبرئیل‌ و میکائیل‌.
به‌ او گفته‌ میشود که‌: به‌ جبرئیل‌ و میکائیل‌ هم‌ بگو بمیرند.
فرشتگان‌ در اینحال‌ می گویند: ای‌ پروردگار! اینان‌ دو رسول‌ تو و دو امین‌ تو هستند.
خداوند می فرماید: من‌ حکم‌ مردن‌ را بر هر که‌ دارای‌ نفس‌ باشد که‌ زنده‌ و دارای‌ روح‌ است‌ نوشته‌ام‌.
ملک‌ الموت‌ پس‌ از انجام‌ مأموریت‌ خود می‌آید تا در نزد پروردگار خود حضور یافته‌ و می‌ایستد.
به‌ او گفته‌ میشود ـ در حالیکه‌ خدا داناتر است‌ ـ: که‌ باقی‌ مانده‌ است‌؟
ملک‌ الموت‌ میگوید: ای‌ پروردگار من‌! باقی‌ نمانده‌ است‌ مگر
ملک‌ الموت‌ و حمله عرش‌.

درباره مرگ ملائکه، از آن جا که قبل از روز قیامت تمام موجوداتی که در آسمان ها و زمین هستند می میرند چنان که قرآن می فرماید: ”‌‌و در صور دمیده می شود و تمام کسانی که در آسمان ها و زمین هستند می میرند مگر کسانی که خدا بخواهد”‌
خداوند میفرماید: بگو حمله عرش‌ نیز بمیرند.
در اینحال‌ ملک‌الموت‌ با حالت‌ اندوه‌ و غصّه‌ می‌آید، و در حالیکه‌ سر خود را پائین‌ انداخته‌ و چشمان‌ خود را بر نمی‌گرداند در نزد خدا حضور می‌یابد.
به‌ او گفته‌ میشود: که‌ باقی‌ مانده‌ است‌؟
میگوید: ای‌ پروردگار من‌! غیر از ملک‌ الموت‌ کسی‌ باقی‌ نمانده‌ است‌!
به‌ او گفته‌ میشود: بمیر ای‌ ملک‌ الموت‌! پس‌ می‌میرد.

در اینحال‌ خداوند زمین‌ را بدست‌ قدرت‌ خود می گیرد، و آسمان ها را بدست‌ قدرت‌ خود می گیرد؛ و می گوید:

«أَینَ الَّذِینَ کانُوا یدْعُونَ مَعِی‌ شَرِیکا؟ أَینَ الَّذِینَ کانُوا یجْعَلُونَ مَعِی‌ إلَهًا ءَاخَرَ؟ [15]

«کجا هستند آن‌ کسانی‌ که‌ با من‌ در کارهای‌ من‌ شریک‌ می‌پنداشتند؟ کجا هستند آن‌ کسانی‌ که‌ با من‌ خدای‌ دگری‌ قرار میدادند؟»

پي‌نوشت‌ها:


[1].روم، 8
[2].انعام، 2
[3]. نحل، 96
[4]. نمل، 87؛ زمر، 68؛ حاقه، 15 – 13؛ و… .
[5]. یس، 53
[6]. نازعات، 13 و 14
[7]. عبس، 33 و 34
[8].مدثر، 10 -8
[9].زمر ، 68، ”‌…و نفخ فی الصور فصعق من فی السموات و من فی الارض الا من شاءالله”‌‌.
[10]. بحار الانوار، ج 79، ص 184
[11]. همان، ج 6، ص 329 .
[12]. همان.
[13]. همان، ص 324
[14]. قصص، 88
[15]. «كافی‌» طبع‌ حروفی‌، ج‌ 3، كتاب‌ جنائز، ص‌ 256 و 257؛ و طبع‌ سنگی‌ ج‌ 1، ص‌ 70 و 71

منابع :
کتاب معاد شناسی علامه طهرانی
اسلام پدیا