آزمایش در واقع به معنای آشکار ساختن چیزی و خالص نمودن آن از آمیزه های پنهانی آن است.
اگر این کار توسط شخصی که بدان آگاه نباشد، انجام گیرد هدف از آن رسیدن به حقیقت آن چیز می باشد و اگر آزمایش کننده خود به حقیقت آن چیز آگاه باشد مقصود آن است که دیگران به آن چیز آگاهی یابند. مانند زرگری که می خواهد طلای ناخالص را از فردی که ادعای خالص بودن آن را دارد،بخرد آن را آزمایش می کند و فروشنده را به خالص و یا ناخالص بودن آن آگاه سازد. امتحان یک سنت همیشگی و جاودانی از جانب خداوند تبارک و تعالی است و امتحان و آزمایش الهی مخصوص ما جمعیت مسلمان نیست بلکه سنتی است که در تمام امتهای پیشین جاری بوده است. قرآن می فرماید : « ما کسانی را که قبل از آنها بودند آزمایش کردیم آنها را نیز در کوره های سخت امتحان افکندیم آنها نیز همچون شما در فشار دشمنان بیرحم و جاهل و بی خبر و متعصب و لجوج قرار داشتند همیشه میدان باز بوده و گروهی در این میدان شرکت داشته اند باید هم چنین باشد چرا که در مقام ادعا هرکس می تواند خود را برترین مومن بالاترین مجاهد و فداکارترین انسان معرفی کند باید وزن و قیمت و ارزش این ادعاها از طریق آزمون روشن شود . باید معلوم گردد تا چه اندازه نیات درونی و آمادگی روحی با این گفته ها هماهنگ یا ناهماهنگ است ؟

آری باید خداوند بداند چه کسانی راست می گویند و چه کسانی دروغگو هستند. بدیهی است خدا همه اینها را می داند حتی قبل از خلقت انسانها منظور از علم در اینجا همان تحقق عینی مسائل و وجود خارجی آنهاست و به تعبیر دیگر ظهور آثار و شواهد عملی است یعنی باید علم خدا درباره ی این گروه عملاً در خارج پیاده شود و تحقق عینی یابد و هر کسی آنچه را در درون دارد بیرون ریزد این است معنی علم هنگامی که در این گونه موارد در مورد خداوند به کار می رود . دلیل این مساله نیز روشن است زیرا نیات درونی و صفات باطنی تا در عمل انسان تحقق و عینیت پیدا نکند ثواب و جزا و کیفر مفهوم ندارد. آزمایش برای تحقق بخشیدن به نیات و صفات درونی است و به عبارت دیگر این عالم همچون یک دانشگاه یا یک مزرعه است برنامه این است که در دانشگاه استعدادها شکوفا گردد. لیاقتها پرورش یابد و آنچه در مرحله قوه است به فعالیت برسد.

خداوند امتحان نمی کند که وزن واقعی و حد و درجه معنوی و اندازه شخصیت کسی معلوم شود بلکه امتحان می‌کند یعنی در معرض بلایا و مشکلات قرار می دهد که بر وزن واقعی و درجه معنوی و حد شخصیت آن بنده افزوده شود. امتحان نمی کند که بهشتی واقعی و جهنمی واقعی معلوم شود امتحان می کند و مشکلات و بلایا به وجود می آورد که آنکه می خواهد به بهشت برود در خلال همین مشکلات خود را شایسته و لایق بهشت کند و آنکه لایق نیست سر جای خود بماند.

و اگر انسان در این عالم گرفتاری و مشکلات و بلایا ببیند و امواج فتنه ها و محنت ها بر او روی آورد دیگر دلبستگی به دنیا در انسان کم می شود و به آن اعتماد نمی کند در این هنگام اگر به عالم دیگری معتقد باشد قهرا بدان جا سفر می کند و اگر سفر جسمانی نشود سفر روحانی، یعنی دلش را بدان جا می فرستد و بدین صورت است که تمام مفاسد روحانی و اخلاقی و اعمالی و اعمالی از حب دنیا و غفلت از حق تعالی و آخرت است پس حق تعالی عنایت و الطافش به هرکس بیشتر باشد و مراحم ذات مقدس شامل حال هر کس زیادتر باشد، او را بیشتر از این عالم و زخارف آن پرهیز دهد، و امواج بلیات و مشکلات را بیشتر بر او متوجه فرماید، تا اینکه روحش از این دنیا و زخاترف آن منصرف و منزجر گردد و به مقدار ایمانش رو به عالم آخرت رود و وجهه قلبش متوجه به آنجا گردد. و اگر نبود از برای تحمل شدت ابتلا مگر همین یک جهت، هر آینه کفایت می کرد و نخستین و مهمترین و بهترین راه برای موفقیت در آزمایش الهی راه صبر و پایداری است و در قرآن بشارت پیروزی در این راه را تنها به صابران و افراد با استقامت داده است و دوم توجه به گذرا بودن حوادث این جهان و سختیها و مشكلاتش و ایـنـكـه ایـن جـهان گذرگاهی بیش نیست عامل دیگری برای پیروزی محسوب می شود و سوم، اسـتمداد از نیروی ایمان و الطاف الهی و چهارم، توجه به تاریخ پیشینیان و بررسی موضع آنان در بـرابـر آزمـایـشهای الهی و پنجم، توجه به این حقیقت كه همه این حوادث در پیشگاه خداوند رخ می دهد و او از همه چیزآگاه است.

چهل حدیث امام خمینی رحمه‌الله‌علیه حدیث پانزدهم
مجموعه آثار استاد حسین انصاریان