سخنراني حجت الاسلام والمسلمین پناهیان در برنامه سمت خدا

برای اینکه ما بتوانیم مفاهیم دینی را به فردی منتقل کنیم، باید او بهره ای از فضائل اخلاقی برده باشد. او باید در ابتدا با برخی از صفات برجسته ی اخلاقی آشنا بوده و در وجود خود نسبت به آنها علاقه مندی احساس کند . و از برخی از بداخلاقی ها نیز بیزار باشد تا ما بتوانیم اساساً دین را برای او معرفی کنیم . در روایت داریم که یک نفر نزد پیامبر گرامی اسلام آمد و گفت که من می خواهم به دین شما مشرف شوم . دستور بدهید برای من یک مقدار از آیه های قرآن را بخوانند .

پیامبر (ص) فردی را مأمور کردند که به او قرآن را آموزش دهد . سوره ی اِذا زُلزِلت الارضُزِلزالَها را تا آنجایی برای او خواندند که به فَمَن یَعمل مِثقالَ ذَرةٍ خَیراً یَره رسیدند  . زمانی که به این آیه رسیدند آن فرد اعلام کرد که من مسلمان می شوم . لازم نیست بیشتر از این برای من قرآن بخوانید . از او پرسیدند که چطور تو در این زمان کوتاه مسلمان شدی ؟ او پاسخ داد: خدایی که اینقدر دستگاه او با حساب و کتاب است که اگر کسی کوچکترین کار بد و یا خوبی انجام دهد ، عقوبت و پاداش دریافت می دهد  ، پس او خدای عادلی است .  چون این فرد به عدالت علاقمند بوده  و عدالت یکی از صفات برجسته ی اخلاقی است ، بنابراین او به این خدایی که از عدالت خود سخن گفته گرایش پیدا می کند . باید اخلاق در درون یک فرد جاری بوده و عدالت را دوست داشته باشد تا به این سمت حرکت کند . ما اگر می خواهیم یک مفهوم دینی را به فرزند خود منتقل کنیم باید قبل از آن یک پیش نیازی در او ایجاد کنیم . او باید از برخی صفات اخلاقی بخوبی برخوردار باشد . خوش اخلاقی ها مبنای درک دین هستند. و ما باید بچه های خود را  خوش اخلاق بار بیاوریم تا دین را بخوبی درک کنند . در روایتی پیامبر اسلام (ص) می فرمایند که اگر حیا ندارید، هرکاری دوست دارید انجام دهید . یعنی من پیامبر، دیگر نمی توانم با شما کاری داشته باشم . در روایتی است که تنها ضربالمثل باقی مانده از همه ی ادیان گذشته است این کلمه است که اگر حیا نداشتید هر کاری دوست داشتید انجام دهید. اخلاق را به دو معنای عمده می توان ترجمه کرد . یکی از آنها برخورد خوش و گشاده رویی است که اکثراً نیز اخلاق اینگونه معنا می شود .  معنای دیگر چیزی است که اکثراً علمای اخلاق آن را در نظر می گیرند . آنها از مفهوم خلق استفاده کرده و گفته اند که خلق یعنی ملکاتی که خوی آدمی شده است . بنابراین یک معنای باطنی تر برای آن در نظر گرفته و گفته اند که اخلاق کلیه ی صفات خوبی است که در درون قلب انسان است . مثلاً اینکه انسان حسود و بخیل نباشد و… البته اینها صفاتی هستند که ممکن است گاهی در رفتار انسان بروز پیدا کند . برخی از افراد از نظر ظاهری خوش خلق هستند ولی از نظر باطن افرادی حسود ، عنود یا کینه توز هستند . بنابراین اخلاق هم شامل رفتار ظاهری فرد با دیگران است و هم  صفاتی که در قلب او است . در صورتی که ما در درون روح خود شاکر باشیم و اگر کسی به ما محبت کرد همیشه به دنبال قدردانی و تشکر از او باشیم ، انسان خوش اخلاقی هستیم .  تعریف دین با اخلاق متفاوت است .  بین دین و اخلاق یک سری تفاوت های ظریف وجود دارد . البته اگر کسی اخلاق داشته باشد دین را راحت تر فهمیده ، آن را پذیرفته و اجرا می کند. از طرفی بسیاری از دستورات دینی، دستورات اخلاقی هستند . دین به ما توصیه می کند که    خوشرو و خوش دل بوده و با حسن ظن با دیگران برخورد کنیم . اصولاً هم اخلاق ما را به دین دعوت می کند و هم دین ما را به اخلاقیات دعوت می کند . دین مهمترین عامل برای تقویت اخلاقی یک انسان است . یعنی دین ، قیامت و پاداش اخروی را به انسان نشان داده و انگیزه ای در او ایجاد می کند تا اخلاق را رعایت کند .  کسی که دین ندارد طبیعتاً انگیزه ی ضعیف تری برای رعایت اخلاقیات دارد . اینها رابطه ی های مثبتی است که بین دین و اخلاق وجود دارد . برخی از افراد دین دار هستند اما خوش اخلاق نیستند که البته  برای این افراد باید ابراز تأسف کرد . اینطور افراد آبروی دین را می برند . چرا که دین عمیقاً نتوانسته در این افراد انگیزه ی پالایش نفس ایجاد کند. از طرفی برخی افراد اخلاق دارند اما دیندار نیستند . افرادی که دین دارند ولی با اخلاق نیستند، مشخص است که ایمان آنها زیاد قوی نیست و نتوانسته اند از ایمان خود بهره برداری کنند . وقتی انسان می خواهد از ایمان خود بهره بردای کند ابتدا باید خودسازی کند . اگر کسی با اخلاق باشد دینداری برای او سهل می شود ولی ابلیس در اینجا یک ترفند ظریف دارد . یعنی با اخلاق خوب یک احساس رضایتمندی به فرد داده و  او را به این وضع راضی می کند تا سراغ ایمان و پروردگار عالم نرود . حتی او نسبت به اخلاق خوب خود عجب هم پیدا کرده و می گوید که من به ایمان و خدا نیاز ندارم .