قواعد رزق و تدبیر معیشت در زندگی طلبگی(١)

آیا باور داریم رزق ما طلبه‌ها در دست خداوند متعال است؟

سخن مشهوری از پیامبر گرامی اسلام نقل شده است که می ‏فرماید: «من طلب العلم تکفلّ الله له رزقه؛ هرکس دنبال طلب علم برود، خدا رزق او را به عهده می‏گیرد». یکی از جایگاه‌ هایی که برای طلبه‌‌ محل امتحان است، مضمون همین سخن است، که آیا واقعا ایمان و باور به این داریم که رزق ما طلبه‌ها آن هم به صورت خاص و متفاوت با آنچه که مردم معمولا در این زمینه امتحان می‏شوند و تکلیف دارند، در دست خداوند متعال است؟ با یک مقدار دقت می‏توان مشاهده کرد که خداوند متعال رسما روزی طلبه را به عهده می‏ گیرد. می ‏توانید این را ملاحظه کنید و کم و بیش حس کنید.

البته نباید کم بودن دارایی را مغایر با این سخن بدانید. چه بسا اگر شما به جای طلبگی دنبال کاسبی می ‏رفتید، دارایی ‌تان کمتر می‏شد. خیلی‌ها دنبال کسب و کار رفتند و به نتیجه ‌‌ای نرسیدند. کم نیستند افرادی که برای اینکه روزی خودشان را بیشتر کنند و دنیای خودشان را بیشتر تأمین کنند، دست از طلبگی کشیدند اما اوضاعشان بدتر شد؛ دیگر از آنهایی که از طلبگی خارج می ‏شوند، سخن نگوییم.

شما هیچ وقت خودتان را با کسانی که دنبال طلبگی نیامدند و مثلا دنبال مهندسی یا کارهای دیگری رفتند و پولدارتر شدند، مقایسه نکنید. اینها مقایسه‌ های عوامانه است. به خانواده‌ هایتان هم اجازه ندهید این مقایسه‌ ها را انجام بدهند. چه بسا اگر شما در فضای زندگی غیر طلبگی قرار می‏ گرفتید، وضع مالی تان بدتر هم می‏شد.

فرض دیگر هم این است که ممکن بود وضعتان بهتر هم می‏شد، اما چه فایده؟ به بسیاری از برکات زندگی طلبگی دسترسی پیدا نمی ‏کردید.

یکی از ترفندهای خداوند برای تقویت نور معنوی طلبه‌ها

از طرف دیگر خدا گاهی انحائی ‌از فقر و نداری را برای طلبه می ‏پسندد؛ به این قصد که برای طلبه جنبه تهذیب نفس داشته باشد: «إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى * أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى» از استغنای مالی، بوی طغیان استشمام می‌شود و شما اگر در نفس خودتان دقت کنید، هنگام استغنای مالی، ‌نور انسان کمتر می‌ شود و روحیه معنوی کاهش پیدا می‌کند.

خدا در مسیر تربیت یک طلبه، احیانا لازم می‏ داند که بیش از حد معمول او را دچار فقر کند؛ فقری که توسط پروردگار برنامه‌ ریزی شده است. این هم با تکفل روزی از جانب پروردگار مغایرت ندارد؛ بلکه یک برنامه حساب شده است که بسیار هم پذیرفتنی است.

تدبیر معیشت، آری یا نه؟

نکته دیگر اینکه اگر شما ایمان داشته باشید که روزی دست خداست، در زندگی طلبگی، آن‌چنان به تدبیر معیشت خود اقدام نخواهید کرد. کلمه «آن‌چنان» را برای این عرض می‏کنم که تدبیر برای مسائل اقتصادی برای طلبه‌‌ها منتفی نیست، ولی طلبه ‌ای که از طلبگی ‌اش بزند تا درآمدی کسب کند، باید گفت این کار نوعاً با آن توکل طلبگی و ایمان به اینکه روزی دهنده، خداوند متعال است، تغایر دارد.

بنده این را زیاد دیده ‌ام که گاهی ما طلبه‌ ها برای تأمین نیاز مالی برنامه ‌ریزی می‏کنیم؛ می‏ گوییم حالا زیاد هم مغایرت با طلبگی ندارد؛ اما دقیقا از همان جاها ضربه می‏ خوریم؛ گویی خداوند از اینکه اهل علم به سمت دنیا بروند، بدش می ‏آید.

طلبه ‌ای که توکل دارد، روزی ‌اش را خدا تأمین می‏کند و در این مسیر فقر را هم زیبا می‏ پذیرد. حتی با خود می‏ گوید نه، اگر جای دیگری هم رفته بودم، روزی‌ ام همین قدر بود؛ یا می‏گوید چه ‌‌بسا این‌جا روزی ‌ام کمتر شده باشد، اما برایم مفیدتر است.

اگر طلبه در کنار طلبگی بخواهد تدبیر هم بکند، باید مثل اکل میته باشد؛ باید تدبیرش را عقب بیندازد؛ سعی کند از اینگونه تدبیر فرار کند. البته اگر هم از باب «هرچه پیش آمد، خوش آمد» پیشامدی حاصل شد، اشکال ندارد؛ ولی نگاه طلبه به دنیا باید این‌جوری باشد. اگر این‌گونه باشد، دنیا پای طلبه ریخته خواهد شد.

نکته دیگر اینکه ما در دوران جوانی نیاز به مال و اموال نداریم. آن وقتی که همه نگران حقوق بازنشستگی هستند، دوران کهولت است و برای اهل علم هم در دوران کهولت معمولا مشکلی از نظر مالی پدید نمی‏ آید. حالا اگر خدا بخواهد بعضی از دوستان خودش را در این زمینه امتحان خاص بکند، آن قصه دیگری دارد، اما معمول قضیه این است که اهل علم در دوران کهولت در بین مردم اعتبار پیدا می‏کنند و مشکلاتشان راحت‌تر حل می‏شود؛ و به هر حال گره‌ گشایی خواهد شد.

خلاصه، تدبیر برای معیشت، فی نفسه بد نیست؛ ولی ما معمولا خودمان را فریب می‏دهیم و از طلبگی می‏زنیم برای تدبیر در معیشت؛ این معمولا به آدم لطمه می‏زند.

منبع: دوهفته نامه عهد

نویسنده: حجت الاسلام و المسلمین علیرضا پناهیان