12فروردين روز شكل‌گيري نظام جمهوري اسلامي و از مهمترين اعياد ملي ايران است. تشكيل نظام جمهوري اسلامي در دوازدهم فروردين 1358 كه در پي برگزاري رفراندوم عمومي در دو روز پياپي دهم و يازدهم فروردين اعلام شد، مهمترين رويداد سياسي در ايران، پس از پيروزي انقلاب در 22 بهمن 1357 محسوب مي‌شود.
نام «جمهوري اسلامي» كه از سوي امام خميني بر نظام سياسي حاكم بر كشور نهاده شد نيز قابل تأمل است. اين عبارت تركيبي از دو كلمه جمهوري به معناي حكومتي كه مردم آن را به وجود آورده‌اند. 1و اسلامي به معني ريشه و ماهيت ديني نظام و جهت‌دهنده اصلي حكومت است. جمهوري اسلامي به معني حكومتي است كه با الهام از تعاليم ديني و با اراده مردم شكل گرفته است.

واژه «اسلامي»، متمايز كننده حكومت جمهوري حاكم بر ايران از ساير نظامهاي جمهوري متداول در جهان است. هدف اين است كه در اين نظام، ارزشهاي الهي و قرآني بر تمامي شئون حاكميت داشته باشد و ولي فقيه، ولايت امر و امامت امت را بر عهده گيرد و علاوه بر تأمين زندگي مردم مسئوليت هدايت آنها و كمك به رشد و تعالي ايشان را نيز بر عهده داشته باشد.
از اين رو عبارت تركيبي «جمهوري اسلامي» جامع‌ترين عنواني است كه بر يك نظام مردمي متكي بر مباني اسلامي نهاده شده است. آنچه كه در 12 فروردين 1358شكل گرفت نيز اولين حكومتي است كه در ايران با اين مختصات موجوديت خود را در فضاي سياسي دنياي امروز اعلام كرد. از اين رو توفيق در برقراري چنين نظامي آن هم در كشوري كه در طول تاريخ چند هزار ساله خود همواره در سلطه شاهان وابسته به بيگانه قرار داشته يك امتياز بزرگ براي انقلاب اسلامي ايران به حساب مي‌آيد.
در آستانه برگزاري رفراندوم «جمهوري اسلامي» امام خميني در پيامي دو نكته اساسي را متذكر شدند. يكي ضرورت شركت همه جانبه مردم در رفراندوم با توجه به شرايط سياسي حساس ايران و كمين دشمنان اسلام و ديگري آزاد بودن عموم مردم در انتخابات نظام دلخواهشان.
در بخش‌هايي از اين پيام آمده است:
«… اين رفراندوم سرنوشت ملت ما را تعيين مي‌كند. اين رفراندوم يا شما را به آزادي و استقلال مي‌كشاند و يا مثل سابق، به اختناق و پيوستگي به غير. اين رفراندوم چيزي است كه همه بايد در آن شركت كنند… شما مي‌توانيد هر فرمي را كه مي‌خواهيد انتخاب كنيد… شما حق داريد و مي‌توانيد كه در اين ورقه جمهوري دمكراتيك را بنويسيد، رژيم سلطنتي يا هر چه را مي‌خواهيد بنويسيد. در اين مورد مختار هستيد.» 2
اين اوج اعتماد به نفس امام بود كه در شرايطي كه فقط 50 روز از پيروزي انقلاب مي‌گذشت و دشمنان داخلي و خارجي انقلاب، همه جا در كمين بودند، خاضعانه از مردمي كه اين انقلاب را به پا كرده‌اند، خواست باز به ميدان بيايند و هويت آينده كشور خود را با اراده خويش رقم بزنند. پاسخ صريح مردم نيز دلگرم كننده بود. گرچه همه مي‌دانستند آرمان مردم چيست. چرا كه هيچكس فرياد مردم را در صحنه‌هاي پرشكوه انقلاب فراموش نكرده بود، اما در عين حال در آن زمان اين سئوال مطرح بود كه آيا مردم در مرحله تثبيت نظام مورد نظر خود همچنان پابرجا هستند؟ آيا در پاي صندوقهاي رأي حضور خواهند يافت؟ و آيا آرايشان با انقلابشان همسو خواهد بود؟ بسياري از محافل خبري جهان به ويژه راديو بي‌بي‌سي، منابع خبري امريكا و راديو رژيم صهيونيستي، موضوع حضور مردم در رفراندوم و يا نوع آراء آنان را زير سؤال برده بودند.
امام خميني نه تنها از اين خطرات و تهديدات نهراسيدند بلكه با شناختي كه از مردم داشتند، آنان را در گزينش نظام دلخواهشان آزاد گذاردند و تنها براي ايفاي نقش رهبري خود بر جامعه و انقلاب، تأكيد كردند «من به جمهوري اسلامي رأي مي‌دهم» و در جاي ديگري به كساني كه نيات، مقاصد و افكار ديگري در سر داشتند، صريحاً هشدار دادند كه «مردم تنها يك چيز را مي‌خواهند: جمهوري اسلامي، نه يك كلمه كم و نه يك كلمه زياد.»
رمز و راز پيروزي انقلاب و تداوم آن در همين عبارت نهفته است. امام هيچگاه براي خشنود كردن اين و آن، چيزي را «هم عرض» اسلام قرار ندادند و براي نگهداشتن نيروهايي كه به اسلام نمي‌انديشيدند، از آرمان مردم كه همان اجراي احكام اسلامي بود، صرفنظر نكردند. يكي از نكاتي كه امام اصرار داشت توسط مسئولان نظام جمهوري اسلامي رعايت شود، اين بود كه به گونه‌اي عمل كنند كه نهضتها و حركتهاي آزاديبخش در جهان اسلام تصور نكنند كه مي‌توان «اسلامي بودن» را با ساير انديشه‌ها و مشرب‌هاي سياسي و فكري، درهم آميخت. امام تأكيد داشت كه مسئولان بايد سعي كنند صرفاً اسلامي بينديشند و در چارچوب انديشه‌هاي اسلامي به تمهيد امور بپردازند.
در هر حال مردم در همه پرسي تعيين هويت سياسي آينده كشور فعالانه شركت كردند و 2/98 % آنان به نظام جمهوري اسلامي رأي دادند.
امام خميني در صبحگاه 12 فروردين، علاوه برتبريك به مردم به دليل برقراري نظام جمهوري اسلامي، ماهيت و ويژگيهاي اين نظام را نيز بر شمردند. گرچه نزديك به سه دهه از صدور آن پيام مي‌گذرد ولي همچنان بايد از آن به عنوان «منشور نظام جمهوري اسلامي» ياد كرد. بخشهايي از سخنراني امام(ره) چنين است: ۳
در جمهوري اسلامي بايد تمام مسايلي كه در ايران است متحول بشود. در جمهوري اسلامي بايد دانشگاهها متحول بشوند؛ دانشگاههاي وابسته، به دانشگاههاي مستقل متبدل بشود. فرهنگ ما بايد متبدل بشود؛ فرهنگ استعماري، فرهنگ استقلالي بشود. دادگستري ما بايد متحول بشود؛ دادگستري غربي به دادگستري اسلامي متبدل بشود. اقتصاد ما بايد متحول بشود؛ اقتصاد وابسته به اقتصاد مستقل متبدل بشود. تمام چيزهايي كه در حكومت طاغوت بود و به تَبَع اجانب در اين مملكت ضعيف، در اين مملكت زير دست، پياده شده بود با استقرار حكومت اسلامي و حكومت جمهوري اسلامي تمام اينها بايد زير و رو بشود. بايد مردم خودشان را اصلاح بكنند. طبقات مختلف به طبقات پايين ظلم نكنند. بايد حق فقرا، حق مستمندان داده بشود. تمام اينها در جمهوري اسلامي بايد عمل بشود. اگر دولتي را ديد كه خلاف مي‌كند، ملت بايد تودهني به او بزند. اگر چنانچه دستگاه جابري را ديد كه مي‌خواهد به آنها ظلم كند، بايد شكايت از او بكنند و دادگاهها بايد دادخواهي بكنند؛ واگرنكردند خود ملت بايد دادخواهي بكند، برود توي دهن آنها بزند. بايد بازار ما بازار اسلامي باشد؛ بازار ما از بي‌انصافي بايد شستشو بشود. بايد دولت ما و همة دولتهايي كه بعدها مي‌آيند همه روي موازين اسلامي باشد، وزارتخانه‌ها روي موازين اسلامي باشند، ادارات دولتي روي موازين اسلامي باشند. بايد مملكتي كه رنگِ طاغوت دارد مبدل بشود به مملكتي كه رنگِ الله دارد. بايد مملكت طاغوتي به مملكت الهي تبديل شود.
در جمهوري اسلامي ظلم نيست. در جمهوري اسلامي اينطور مسايلي كه زورگويي باشد نيست. نمي‌تواند طبقة غني بر طبقة فقير زور بگويد، نمي‌تواند استثمار كند. من به همة اقشار ملت ـ به تمام ـ عرض مي‌كنم كه در اسلام هيچ امتيازي بين اشخاص غني و غير غني، اشخاص سفيد و سياه، گروههاي مختلف، سني و شيعه، عرب و عجم و ترك و غير ترك ـ به هيچ وجه ـ امتيازي ندارند. قرآن كريم امتياز را به عدالت و به تقوا دانسته است. كسي كه تقوا دارد امتياز دارد، كسي كه روحيات خوب دارد امتياز دارد؛ اما امتياز به ماديات نيست، امتياز به داراييها نيست. بايد اين امتيازات از بين برود؛ و همة مردم علي‌السّواء هستند. همه در حقوق مساوي هستند. اقليتهاي مذهبي حقوقشان رعايت مي‌شود؛ اسلام براي آنها احترام قائل هست. براي همة اقشار احترام قائل است.
دستجاتي كه زبانهاي مختلف دارند، اينها همه برادرهاي ما هستند و ما با آنها هستيم و آنها با ما هستند؛ و همه اهل يك ملت و اهل يك مذهب هستيم.
اميدوارم كه در هر سال روز «12 فروردين» روز عيد ملت ما باشد. ما به همة ملت تبريك عرض مي‌كنيم و من اين روز را بر ملت عزيز خودمان، به همة اقشارشان،‌تبريك عرض مي‌كنم. مبارك باد بر شما اين عيد. مبارك باد بر شما اين جمهوري اسلامي.
پي‌نوشت:
1ـ اين كلمه از ريشه جمهره به معني توده و انباشته مي‌آيد. جمهوري به معني نظامي است كه ريشه در اراده انبوه مردم داشته باشد.
2ـ اطلاعات، 11/1/1358؛ گاه شمار سياست خارجي ايران، مركز اسناد انقلاب اسلامي، ج 1، ص 136.
3ـ صحيفه امام، ج6، صص 465ـ 457.