افسردگی (Depression) حالتی احساسی است كه مشخصه‏اش اندوه، بی‏احساسی (apathy) ، بدبینی (Pessimism) و احساس تنهایی است . این بیماری كه…

امروزه از شیوع بالایی در میان مراجعه كنندگان به كلینیك‏های روانپزشكی برخوردار است، دارای تظاهرات متنوع و زیادی بوده كه از مهمترین آنها می‏توان به اختلالات خواب اشاره نمود . تحقیقات نشان می‏دهد 75 درصد از بیماران افسرده مشكلی در خواب (چه به صورت بی خوابی و چه پرخوابی) دارند و همچنین علایم این بیماران در هنگام صبح تشدید می‏شود . نكته جالب و قابل توجه و مورد بحث ما این است كه در این بیماران چگالی (rem حركت‏سریع چشم) در نیمه اول خواب و همچنین كل زمان rem افزایش یافته و فاصله میان به خواب رفتن تا شروع اولین دوره rem یعنی ( latency - rem) كم شده و مرحله 4 خواب نیز كاهش می‏یابد . (1)
پس به عبارت ساده‏تر می‏توان گفت، افراد افسرده زمان بیشتری را در مرحله خواب rem به سر می‏برند . یعنی به میزان بیشتری نسبت‏به سایرین خواب می‏بینند .
حال ببینیم، این موضوع چه ارتباطی با نماز صبح دارد، یعنی نماز صبح چه اثر درمانی می‏تواند در این بیماران داشته باشد؟
به طور متوسط 20 - 15 دقیقه طول می‏كشد تا یك فرد معمولی به خواب رود . پس در عرض 45 دقیقه وارد مراحل 3و4 خواب شده كه این مراحل عمیقترین مراحل خواب‏اند . یعنی بیشترین تحریك برای بیدار كردن فرد در این مراحل لازم است . حدود 45 دقیقه پس از مرحله‏4 است كه نخستین دوره حركات سریع چشم (rem) فرا می‏رسید . هر چه از شب می‏گذرد، دوره‏های rem طولانی‏تر و مراحل 3و4 كوتاه‏تر می‏شود . بنابراین در اواخر شب، خواب شخص سبك‏تر شده و رؤیای بیشتری می‏بیند (یعنی خواب rem اش بیشتر می‏شود). پس قسمت اعظم خواب rem در ساعات نزدیك صبح بوقوع می‏پیوندد . و از طرفی دیدیم كه یكی از مشكلات مهم بیماران افسرده، افزایش یافتن طول خواب rem و خواب دیدن زیاد است . از این جهت‏یك مبنای مهم در تولید داروهای ضد افسردگی ایجاد داروهایی است كه كاهش دهنده مرحله rem خواب باشند (از جمله داروهای ضد افسردگی سه حلقه‏ای) .
علاوه بر این یك روش درمانی جدید برای بیماران افسرده، بیدار نگه داشتن آن‏ها برای كاهش میزان rem است، كه بهترین شكل آن نماز صبح است . (2) زمان نماز صبح كه مورد تاكید قرآن و همچنین بسیاری از روایات بوده، سبب كاهش قابل توجه میزان خواب rem در اشخاص می‏شود . زیرا شخص نمازگزار كه خود را ملزم به اقامه نماز صبح می‏داند و باید صبح گاه بیدار شود، پس در حقیقت جلوی ورود به مرحله قابل توجهی از rem را می‏گیرد . از این جهت‏بیداری صبحگاهی برای نماز خود به تنهایی می‏تواند یك عامل مهم بدون عارضه در پیشگیری از افسردگی مطرح باشد كه بر تمام روشهای درمانی دارویی و غیر دارویی ارجح است، چرا كه پیشگیری بر درمان مقدم است .
لازم به ذكر است آثار روحی و روانی ایمان به خدا و اقامه نماز بسیار زیاد است و نكات علمی بسیار شگرفی در اسرار سحر كه مورد تاكید فراوان اسلام نیز بوده، نهفته است كه انسان با دانستن آنها از تمام وجود زمزمه می‏كند;
اقم الصلوة لدلوك الشمس الی غسق الیل قرءان الفجر ان قرءان الفجر كان مشهودا (3)
نماز را از زوال آفتاب تا نهایت تاریكی شب برپا دار و (نیز) نماز صبح را، زیرا نماز صبح همواره (مقرون با) حضور (فرشتگان) است .
keep up prayer from the declining of the sun till the darkness of the night and the morning recitation; surely the morning recitation is witnessed. (the israelites/78)

پی‏ نوشت:

1 . روانپزشكی بالینی كاپلان، ترجمه دكتر مرسده سمیعی و دكتر حسن رفیعی، ص‏152 .
2 . 40 نكته پزشكی پیرامون نماز، دكتر مجید ملك محمدی، ص‏3 .
3 . الاسراء (17): 78 .