جلسه دفاعیه خانم زهرا ناظریان جزی با عنوان  «تغییر جنسیت و آثار فقهی-حقوقی آن بر خانواده» به راهنمایی خانم اشرف صدر ارحامی،  و داوری خانم سعیده سادت سیادت موسوی، در حوزه علمیه زهرا ی مرضیه (سلام الله علیها) برگزار گردید. در این جلسه خانم ناظریان به مدت 25دقیقه به دفاع از تحقیق پایانی خود پرداختند.

ایشان در ابتدا به بیان ضرورت تغییر جنسیت پرداختند و بیان داشتند که مبحث تغییر جنسیت یکی از مباحثی است که در دهه های اخیر و امروزه بسیار مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. با انجام دادن این عمل همانطور که جنسیت افراد از زن به مرد و از مرد به زن تغییر می کند، احکام و آثار فقهی-حقوقی آنها نیز تغییر می کند؛زیرا احکام و قوانین برای مردان و زنان متفاوت است.

پژوهشگر محترم پس از بیان کلیات و مفهوم شناسی، در بخش دوم، در سه فصل به مهمترین مباحث مطرح شده در این زمینه اشاره کردند. در فصل اول آثار فقهی-حقوقی غیر مالی تغییر جنسیت بر خانواده مانند: تأثیر تغییر جنسیت بر روابط زوجین و ابقا یا عدم ابقای نکاح، ولایت و سرپرستی فرزندان، عده، عناوین و نسب های خانوادگی به تفصیل بررسی و آثار فقهی -حقوقی در هر مورد بیان شد.

خانم ناظریان در فصل دوم همین بخش، آثار فقهی – حقوقی مالی تغییر جنسیت بر خانواده را به صورت گسترده در موضوعات نفقه، ارث و مهریه بررسی کردند. به علت مفصل بودن بحث از مهریه، محقق این مبحث را در فصلی جداگانه تبیین کردند.

در بحث از نفقه، ایشان بیان کردند که گاهی بحث برای نفقه زوجه است که در این مورد چه زوج تغییر جنسیت دهد چه زوجه نفقه ساقط می شود چون نکاح منفسخ می شود. و گاهی بحث برای نفقه فرزندان است. در این مورد اگر پدر تغییر جنسیت دهد همچنان تکلیف نفقه بر عهده اوست چون ملاک پدر کسی است که فرزند از نطفه و اسپرم اوست و اگر مادر تغییر جنسیت دهد در این صورت نفقه فرزندان اصلا ربطی به مادر ندارد؛ همچنانکه قبلا نیز به مادر مرتبط نبوده است، اما اگر پدر وجود نداشت نفقه فرزندان بر عهده جد پدری است که اگر جد پدری هم وجود نداشت مادر مکلف به تامین مخارج فرزندان است.

در مبحث ارث نیز گاهی بحث بر روی ارث بردن فرزند تغییر جنسیت داده از والدین است که ارث بردن فرزند به زمان فوت مورث برمی گردد. این مهم است که فرزند در همان زمان فوت مورث چه جنسیتی داشته است. حال خواه قبل از فوت تغییر جنسیت تغییر داده باشد و خواه بعد از فوت و گاهی بحث بر روی ارث بردن والدین تغییر جنسیت داده از فرزندشان است. که در این مورد دو نظر بیان کرده اند: یکی اینکه والدین تغییر جنسیت داده از فرزند خویش ارث می برد و دیگری اینکه والدین تغییر جنسیت داده از فرزند خویش از فرزند خویش ارث نمی برد. که نظر دوم مردود است چون عمل تغییر جنسیت مانند ارتداد و کفر و … جزء عوامل مانع ارث نیست.

خانم ناظریان در آخرین مبحث خود در مسئله مهریه بیان کردند که مهم این است که نکاح دائم باشد یا موقت.  اگر در نکاح دائم باشد دو حالت به وجود می آید: حالت اول این است که زوجه تغییر جنسیت دهد که در این مورد 4 نظر مطرح است: 1- عدم لزوم پرداخت مهریه مطلقا؛ 2- لزوم پرداخت کل مهریه مطالقا؛ 3- لزوم پرداخت کل مهریه در صورت نزدیکی و تصنیف آن در غیر نزدیکی؛ 4- سقوط مهریه به صورت مطلق در صورت عدم کسب رضایت همسر. حالت دوم این است که زوج تغییر جنسیت دهد در این صورت اگر این تغییر قبل از مواقعه باشدسه نظر مطرح است. 1- زوجه حق دارد که نصف مهر را از زوج طلب کند 2- زوجه حق دریافت مهر را ندارد و می تواند مهرالمتعه دریافت کند 3- زوجه نه حق دریافت مهر المتعه را دارد و نه مهرالمسمی مگر اینکه زوج عنین باشد که در این صورت زوجه می تواند نصف مهر را دریافت کند. اما اگر این تغییر بعد از مواقعه باشد زوجه مستحق دریافت تمام مهر است. اگر در نکاح موقت باشد در این صورت اگر زوجه تغییر کند به مقدار مدت تخلف زوجه از زمان عقد از میزان مهریه کم می شود به خاطر اینکه از وظایف زناشویی سر باز زده است.

در پایان خانم سعیده سادات سیادت موسوی، داور این جلسه،  ضمن تشکر از محقق و بیان نقاط قوت این تحقیق و همچنین اشاره به منسجم بودن مطالب، برخی از ایرادات ویرایشی و نکات محتوایی را بیان کردند و با ذکر چند سؤال از محقق و پاسخ گویی ایشان، دفاع از تحقیق پایانی با نمره عالی به پایان رسید.