پیوند: http://bashgah.tebyan.net/newindex.aspx?pid=267798

---

وجود کانون گرم خانواده و عواطف پاک و باصفا بودن محیط زندگی، تحمل بسیاری از مرارت‌ها و دشواری‌های زندگی را آسان کرده و سبب می‌شود افراد از زندگی خویش لذت ببرند.

---

بخش اول این مقاله را در اینجا بخوانید.

24. اصل سرور و شادی

امام باقر (ع) می‌فرمایند: (ما أفادَ عبدُ فائدَهً خیراً مِن زوجهٍ صالحهٍ إذا رَآها سرَّتهُ و اذا غابَ عَنها حَفِظتهُ فی نفس‌ها و مالهِ.)(19) «بنده‌ی مۆمن، سودی بهتر از همسر شایسته به چنگ نیاورده است، همسری که شوهرش با دیدن او خوشحال شود و هرگاه از وی دور شود، در غیابش نگهبان خود و اموال او باشد.»

مدیریت خانوادگی موفق، می‌طلبد که اعضای خانواده، افرادی بانشاط باشند و فضای خانوادگی شادی برای خود و خانواده‌ی خود فراهم آورند. وجود کانون گرم خانواده و عواطف پاک و باصفا بودن محیط زندگی، تحمل بسیاری از مرارت‌ها و دشواری‌های زندگی را آسان کرده و سبب می‌شود افراد از زندگی خویش لذت ببرند.

25. اصل انتخاب داور خانوادگی و آشنایی با حقوق خانواده

قرآن در مورد حل مشکلات خانوادگی قبل از اقامه‌ی دعوی در دادگاه‌های رسمی و قانونی، به مراجعه نزد «قاضی تحکیم» سفارش کرده و در پرتو شرایطی، این راهکار را موفقیت‌آمیز معرفی می‌نماید:

(وَ إِنْ خِفْتُمْ شِقَاقَ بَیْنَهمَا فَابْعَثُوا حَکَماً مِنْ أَهْلِهِ وَ حَکَماً مِنْ أَهْلِهَا إِنْ یُرِیدَا إِصْلاَحاً یُوَفِّقِ اللهُ بَیْنَهُمَا إِنَّ اللهَ کَانَ عَلِیماً خَبِیراً.(20) «اگر از (ناسازگاری و) جدایی میان آن دو (زن و شوهر) بیم داشتید، پس داوری از خانواده‌ی شوهر و داوری از خانواده‌ی زن برگزینید (تا به اختلاف آن دو رسیدگی کنند) که اگر این دو بنای اصلاح داشته باشند، خداوند میانشان توافق ایجاد می‌کند، زیرا خداوند (از نیات همه) باخبر و آگاه است.»

26. اصل هنرمندی و خلاقیت‌های شاعرانه و حرفه آموزی

آموختن هنرهایی همچون خطاطی، نقاشی، طراحی، نویسندگی، شعر، داستان‌نویسی، خیاطی، قالی‌بافی و… از هنرهای لازم خانوادگی است که می‌تواند علاوه بر پر کردن سالم اوقات فراغت، سبب شکوفایی استعدادها و توانمندی و استقلال مالی افراد خانواده گردد. رسول خدا (ص) می‌فرمایند:

(نِعم اللَّهو المِغزَلُ لِلمَرأه الصَّالحَهِ.) (21) «برای زن شایسته، ریسندگی چه سرگرمی خوبی است.»

27. اصل ملاحظه‌ی خانواده‌ی اول تا سوم

امام سجاد (ع) می‌فرماید: «حقوق خویشاوندانت بسیار است و به اندازه‌ی میزان قرابت آن‌ها با توست، سپس حضرت می‌فرمایند:

(فَأوجبُها علیکَ حقُّ اُمَّک ثُمَّ حقُّ أبیکَ ثُمَّ حقُّ وُلدِکَ ثُمَّ حقُّ أخیک ثُمَّ الأقربُ فالأَقربُ و الأولُ فالأوَّلُ).

«پس واجب‌ترین حق، حق مادرت است، سپس حق پدرت، سپس حق فرزندانت، سپس حق برادرت و سپس هر کس به تو نزدیک‌تر است…»

یک انسان پس از ازدواج، دارای سه خانواده خواهد بود، خانواده اول، همان خانواده‌ی پدری و مادری اوست، خانواده دوم همان زندگی مشترکش با همسرش می‌باشد و خانواده سوم خانواده‌ی همسرش است. انسان باید حقوق هر سه خانواده را رعایت کند و خود را متعلق به هر سه بداند.

28. اصل آراستگی و زینت

آراستگی مرد برای همسر و آرایش زن برای شوهر، از اموری است که از سویی هم نشاط و شادمانی فردی تولید می‌کند و هم زمینه‌ی ایجاد دلبستگی دوستی و مهرورزی را تقویت می‌نماید و از سوی دیگر، ضریب خطا و دل بستن هر یک از زوجین به افراد دیگر را از بین می‌برد و علاوه بر تأمین سلامت خانواده، سلامت اجتماع را نیز تضمین می‌نماید.

29. اصل گفتگو، استنطاق و مذاکره (کنفرانس خانوادگی)

از اصول مهم مدیریت خانواده و از راهکارهای مهم استمراربخشی و یا بازسازی روابط خانوادگی، اختصاص فرصت ویژه برای گفتگو با اعضای خانواده، نشست‌های خانوادگی و هنر گفتگو، استنطاق گفتاری و تقویت مهارت گفتن و شنیدن است. رسول خدا (ص) می‌فرمایند:

(جُلُوس المرءِ عِندَ عَیالهِ أَحَبُّ إلی الله تعالی من اعتکافٍ فیِ مَسجدی هذا.)(22)

«نشستن مرد نزد زن و فرزندش، نزد خدا محبوب‌تر از اعتکاف او در مسجد من (مسجد النبی) است.»

30. اصل تلاش برای توسعه و سلامت اقتصادی خانواده

تلاش برای کسب درآمد حلال بیشتر، به نیت حفظ آبرو، حل مشکلات خود و دیگران، رشد اقتصادی و برآوردن همه نیازمندی‌ها مشروع و معقول، امری پسندیده و خداپسندانه است.

این تلاش، گرچه تنها وظیفه‌ی مردان بوده، اما سهیم شدن زنان در این وظیفه به شرطی که حدود الهی رعایت شود و با وظایف خانوادگی و دینی آنان منافاتی نداشته باشد، سبب حرکت تندتر چرخه‌ی زندگی شده و آینده‌ای همراه با آسودگی خاطر را برای همه اعضای خانواده رقم خواهد زد.

31. اصل جمع‌گرایی و غذای جماعت

در فرهنگ تربیتی اسلام و تنظیم قوانین آن، یکی از اصول مهم، دوری از انزوا و گوشه‌گیری و دقت به جمع و جمع‌گرایی حتی در غذا خوردن است. یکی از فلسفه‌های مهم عبادات جمعی نیز تقویت این روحیه در انسان‌هاست.

پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: (کُلُوا جَمیعاً و لا تفرَّقوا فإنَّ البرکَهَ معَ الجماعهِ.)(23) «دسته جمعی غذا بخورید و پراکنده نشوید، چرا که برکت، با جماعت است.»

32. اصل همسایه‌داری

سخن حضرت زهرا (س) به فرزندشان امام مجتبی (ع) (یا بُنَیَّ الجار ثُمَّ الدَّارٌ) (24) «فرزندم، اول همسایه، سپس خانه»

یک فرمول حیاتی برای رشد، دیگرگرایی، اخلاق اجتماعی و گریز از خودمحوری و خودپرستی بوده و لازم است در خانواده مورد توجه جدی قرار گیرد.

33. اصل حفظ حریم و احترام همه‌ی اعضا از اولین تا آخرین

جلوگیری از فرو ریختن مرزهای اخلاقی و شکسته شدن حریم‌ها و حفاظت از شئونات شخصیتی خود و افراد خانواده به ویژه در زمان اختلافات و کشمکش‌ها، از اصول مهم مدیریتی در خانواده است.

34. اصل تحمل فریادها و بچگی‌ها

موضع‌گیری عجولانه و منفعلانه در برابر رفتارهای نسنجیده و فریادهای بی‌جای اعضای خانواده، خانه را به محل نزاع و درگیری تبدیل کرده و خسارات غیر قابل جبرانی به شخصیت همه‌ی اعضاء وارد می‌سازد. تحمل نابخردی‌ها و رعایت انصاف در منازعات و چشم پوشی کردن از رفتارهای نامناسب دیگران در شرایط بحرانی، اصلی مهم و قابل توجه برای ترمیم کاستی‌های افراد و زندگی است.

35. اصل صداقت و راستی

از اصولی که نه تنها در زندگی خانوادگی، بلکه در زندگی اجتماعی نیز کارآمد است، اصل صداقت در نیت، گفتار و رفتار بوده که از مهم‌ترین ملاک‌های انتخاب همسر، همسایه، همسفر و همکار (25) نیز به شمار می‌رود. رعایت این اصل مهم در ابتدا و هم در طول زندگی، بسیار ضروری است.

36. اصل عدم هراس از فقر و توجه به انواع سرمایه‌ها

برای مدیریت بهینه سیستم خانواده و از میان بردن هراس از فقر، ایجاد روحیه احساس ثروتمندی و توانگری، بسیار مهم و اساسی است و بر فرض وجود فقر، چگونگی مدیریت زندگی فقیرانه، نوع نگاه به فقر و توجه به سرمایه‌های معنوی زندگی نیز مهم و قابل توجه است.

37. اصل قبول اختلافات و مدیریت اختلافات

اعتقاد به اینکه طبیعت خلقت انسان بر اختلاف، تضاد و تکثّر و چندگونگی است و مدیریت کردن این اختلافات، منشأ دلبستگی شدید بین زوجین و یا اعضای خانواده است. پذیرش طبیعی بودن اختلافات و تفاوت‌ها، علاوه بر کاهش حساسیت‌ها، انسان را در به سلامت طی کردن سختی‌های زندگی یاری می‌کند و سبب می‌شود به مرور زمان اختلافات بین اعضاء به اتحاد و همدلی تبدیل گردد.

38. اصل مهندسی مادی خانه‌سازی و خانه‌داری

رعایت قوانین مهندسی خانه‌سازی و خانه‌داری، برای ایجاد فضایی مناسب و رشد آفرین، ضروری است که به برخی از این قوانین اشاره می‌کنیم:

1. مصرف کردن پول فروش خانه در خرید خانه‌ای دیگر.

2. حیاء در خانه سازی (محفوظ بودن محدوده‌ی فعالیت کدبانو، جداسازی برای حفظ حریم زن و مرد…)

3. حفظ بهداشت و نظافت محیط خانه و لوازم خانه.

4. نورپردازی و روشنایی مناسب منزل.

5. داشتن اتاق خواب خصوصی برای زوجین و فرزندان.

6. تهیه وسایل هنری و بافندگی در خانه.

7. زیباسازی اتاق مربوط به خانواده و زنان.

8. رعایت همه‌ی نکات رفاهی و روانشناسی در محیط آشپزخانه (که مادران بیشترین ساعات زندگی خود را در آنجا سپری می‌کنند.)

39. اصل مهندسی معنوی خانه‌سازی و خانه‌داری

دقت در مسائل معنوی و آخرتی خانه‌سازی نیز، از جمله عوامل محیطی مۆثر بر شخصیت اعضای خانواده است. برخی از این مسائل عبارتند از:

1. غیر غصبی بودن زمین و مصالح و لوازم خانه.

2. قبله محوری در خانه سازی.

3. انتخاب همسایه خوب.

4. تعبیه اتاق نماز و اتاق استراحت.

5. کار علمی و فکری در خانه.

6. آیه آرایی خانه و اتاق‌ها.

7. تلاوت قرآن در خانه.

8. میثاق معنوی خانوادگی برای نماز شب.

9. ذبح گوسفند پس از خانه سازی.

10. نظافت و بهداشت خانه.

11. رعایت حقوق همسایگان.

12. برگزاری جلسات دینی خصوصی و عمومی در خانه.

40. اصل کدگذاری لوازم و اشیاء زندگی

در سیره‌ی اخلاقی پیامبر اکرم (ص) آمده است که حضرت، حیوانات، اسلحه و اثاثیه منزل خود را نام‌گذاری می‌کردند، مثلاً نام پرچم حضرت، عقاب، نام شمشیرش که در جنگ‌ها همراه داشت ذوالفقار و شمشیر دیگر مِخذم بود و…(26)

41. اصل حفظ میثاق‌ها و وفاداری

با توجه به جایگاه ارزشمند وفاداری در میثاق‌های خانوادگی، لازم است هر یک از زن و مرد در لحظه‌های خلوت خود، درون خود را از همه عوامل جفاکاری و تضعیف پیمان خانوادگی پالایش کنند و دائماً در تحکیم این «میثاق عشق» تلاش نمایند.

42. اصل رازداری و حفظ اسرار

امام علی (ع) می‌فرمایند:

(إحفظَ أمرکَ و لا تُنکِح خاطِباً سِرَّکَ.) (27) «امور و اسرار مربوط به خودت را نگه دار و دختر رازت را عروس هر خواستگاری نکن.»

حفظ اسرار خانوادگی و حل کردن مشکلات در چارچوب خانه و جلوگیری از باخبر شدن نزدیکان از مسائل و اسرار خانوادگی، از جمله صفات متعالی و زیبای یک خانواده است.

43. اصل مهارت مقابله با فقدان‌ها در زندگی

از جمله واقعیت‌های طبیعی و اجتناب‌ناپذیر در هر زندگی، وجود فقدان‌هایی (چون مرگ شوهر، همسر، فرزند و یا ورشکستی مالی و…) است که در صورت عدم آشنایی با فلسفه الهی این فقدان‌ها و خیریت آن‌ها برای انسان ممکن است به معزلی فکری برای اعضای خانواده تبدیل شود.

توضیح اینکه برخی از فقدان‌ها و کمبودها که انسان نقشی در تولید آن ندارد، برای او خیر محض بوده و علاوه بر اینکه امتحان الهی او محسوب می‌گردد، سبب تزکیه نفس او خواهد شد. داشتن دید مثبت درباره‌ی این فقدان‌ها و سپاسگزاری از نعمت‌های موجود الهی، راه را برای برطرف شدن کمبودها و ازدیاد نعمت‌های الهی هموار خواهد کرد.

44. اصل شناخت مسیر، مقصد و لوازم سفر زندگی

با تشکیل یک خانواده، قطاری در مسیر مشخص شده‌ی خود و به سوی هدفی مشخص به حرکت در می‌آید. برای عبور همراه با سلامت در این مسیر باید مقصد، مراحل، نقشه راه، توقف‌گاه‌ها و سایر خصوصیات مسیر، کاملاً شناخته شده باشد؛ این مراحل در تربیت فرزند عبارتند از: شکل‌گیری و انعقاد نطفه، دوره کودکی، دوره‌ی نوجوانی، دوره‌ی جوانی و دوره‌ی میان‌سالی.

45. اصل ثبات و استحکام خانواده

استحکام و سلامت نهاد خانواده، تأثیرات فراوانی در برآورده نمودن ثبات فردی و اصلاح نظام اجتماعی خواهد داشت. عوامل فراوانی در انسجام و استحکام نظام خانواده نقش دارند که برخی از آن‌ها عبارتند از:

1. نگاه تقدس آمیز و فرازمینی داشتن به ازدواج و تشکیل خانواده.

2. داشتن انتظارات معقول از ازدواج.

3. اشتراکات فرهنگی و همسانی زوجین و خانواده‌های آن‌ها.

و چندین عامل دیگر که افراد لازم است قبل از تشکیل خانواده و در جریان آن‌ها به این عوامل توجه مستمر داشته باشند.

46. اصل توجه به شبکه ارتباطی خانواده و پرهیز از شبکه‌های درهم ریخته

در یک خانواده، هر کسی یک «من» تنها دارد که عبارتست از نام، خصوصیات جسمانی، علاقه‌ها، عادات، هنرها و سایر خصلت‌های فردی که از آن به ارتباط «یک سویه» تعبیر می‌شود و یک «ما» دارد که منظور از «ما» در یک خانواده، ارتباطات متقابلی است که بین افراد وجود دارد، مانند رابطه همسری، پدری، مادری، برادری، خواهری و فرزندی (28) به این ارتباطات، ارتباطات دوسویه می‌گویند. تنظیم ارتباطات یک سویه و دو سویه در یک خانواده و عمل بر اساس نیاز ارتباطی افراد، یکی از عوامل مهم رشد اعضای خانواده می‌باشد.

پی‌نوشت‌ها:

18. میزان‌الحکمه، ح 16792.

19. همان، ح 7898.

20. نساء/ 35.

21. بحارالانوار، ج 100، ص 258.

22. میزان‌الحکمه، ح 7884.

23. خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث، ص 432.

24. وسائل‌الشیعه، ج 7، ص 112.

25. قرآن می‌فرماید: (یا ایها الذین آمنوا اتقوا الله و کونوا مع الصادقین) (توبه/ 119).

26. سنن‌النبی (ص)، ص 123.

27. میزان‌الحکمه، ح 8418.

28. تفصیل این اصول در مجموعه کتاب‌های «مدیریت خانواده» جلد دوم و سوم اثر مۆلف آمده است.

منبع: نیلی پور، مهدی؛ (1388)، خانواده مهدوی، اصفهان: مرغ سلیمان، چاپ سوم.