پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله می فرمایند:

“هرگاه خداوند متعال خیر بنده ای را بخواهد،قفل دل او را برایش می گشاید و یقین و راستی را در آن می نهد و دلش را برای راهی که در آن قدم گذاشته است ، آگاه می سازد و دلش را پاک و زبانش را راستگو و اخلاقش را درست و گوشش را شنوا و چشمش را بینا می گرداند”

کنز العمال ج11 ص 1396

امام سجاد علیه السلام:

از جمله اخلاق مؤمن ،انفاق {بر اهل و عیال } است به قدر تنگدستی { اگر تنگدست باشد } و توسعه دادن به قدر توسعه { اگر ثروتمند باشد } و انصاف دادن به مردم و پیشی گرفتن بر سلام به آن ها.

اصول کافی ، ج3 ،ص338

امام صادق علیه السلام می فرمایند : کسانی که برای خدا با یکدیگر دوستی می کنند ، روز قیامت بر منبرهای نور می باشند ، و نور چهره و نور تن و نور منبر هایشان ، همه چیز را روشن می کند ؛ تا آنکه به آن ( نور ) معرفی می شوند و گفته می شود : اینان دوستی کنندگان برای خدایند .

اصول کافی ، ج3 ، ص 190

امام باقر علیه السلام می فرمایند : سه چیز است که خداوند متعال به وسیله آن ها جز بر عزت فرد مسلمان نمی افزاید ؛ گذشت از کسی که به او ستم کرده ، بخشیدن به آنکه محرومش ساخته ، پیوند با آنکه از او بریده است .

اصول کافی ، ج3 ، ص 169

رسول اکرم صلی الله علیه و آله فرموده اند : سه ویژگی است که هر کس داشته باشد ، تمام ویژگی های ایمان را کامل کرده است . چون شاد باشد ، شادی اش او را به باطلی در نیاورد . چون خشمگین شود ، خشمش او را از حق خارج نسازد . چون قدرت یابد ، به آنچه از او نیست دست دراز نکند .

اصول کافی ، ج 3 ، ص 336

محمد بن منکدر گوید : در روزی گرم به بیرون از مدینه رفتم . محمد بن علی ( امام باقر علیه السلام ) را دیدم که با دو غلام سیاه مشغول کار کردن بود .از مشاهده این وضعیت که کسی در طلب دنیا این گونه به خود سختی بدهد ، ناراحت شدم و خواستم او را موعظه کنم . به او نزدیک شدم و سلام کردم . در حالی که از شدت خستگی نفس می زد و عرق از سر و رویش می ریخت ، پاسخم را داد . به او گفتم : ” آیا هیچ فکر کرده ای که اگر در این حالت مرگ تو فرا رسد ، پاسخ خدا را چگونه خواهی داد ؟ “ امام باقر علیه السلام در پاسخ فرمودند : ” اگر در این حالت مرگ من فرا رسد ، در حالتی مرگ من فرا رسیده است که مشغول پرستش خداوند هستم . من با این عبادت ، خود و عیالم را از تو و دیگران بی نیاز می کنم . در صورتی باید از فرا رسیدن مرگ می ترسیدم که در حال معصیت و نافرمانی خداوند ، مرگ من فرا برسد” .

کافی ، ج 5 ، ص 75

طعنه زدن به مؤمن

حرمت مؤمن در تعالیم دینی ما تا بدان حدّ است که حضرت محمد صلی الله علیه و آله می فرماید : ” کسی که با اندک کلمه ای به مؤمنی طعنه زند ، خداوند بوی بهشت را نیز بر او حرام می کند . این در حالی است که بوی آن از فاصله ی پانصد سال استشمام می شود “ . پس مواظب باشیم در گفت و گو ها و مجادلات مان خدای ناخواسته با طعنه زدن به مؤمنی بوی بهشت را بر خود حرام نکنیم .

مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل ، ج 9 ، ص 141

آزار مؤمن ، ممنون

باید مراقب بود که اعمال و گفتار ما موجبات آزار مؤمنی را فراهم نیاورد . اهمیت این مسأله تا بدان حدّ است که حضرت محمد صلی الله علیه و آله می فرمایند : ” کسی که مؤمنی را بیازارد و به عوض آن دنیا را به او عطا کند ، این عطا کفاره ی آن آزار نخواهد بود و اجری نخواهد داشت ” .

بحار الأنوار ، ج 72 ، ص150

در روایت است که روزی حضرت یحیی علیه السلام از شیطان پرسید : « آیا شده است در وسوسه ات مرا فریفته باشی ؟ » گفت : « بلی ، یک شب چنان شد که تو را بر آن داشتم تا غذا را سیر بخوری و برای نماز شب به خواب روی» . حضرت یحیی علیه السلام فرمود : « عهد کردم هرگز شب ، غذای سیر نخوردم» . شیطان از این پیشامد بسیار ناراحت شد و گفت : « من هم عهد کردم هرگز اسرار خود را به کسی نگویم» .

کشکول زفره ای ، ص 3

یکی از مهم ترین وظایف اجتماعی انسان ، احترام به پدر و مادر و برآوردن نیازهای آنان به ویژه در سنین پیری است . اما نکته قابل توجه این است که طبق دستورات دینی انسان تا می تواند خود به خدمت پدر و مادر اقدام کند ، نه اینکه دیگری را برای این کار بگمارد . یکی از اصحاب به نام ابراهیم بن شعیب به امام صادق علیه السلام عرض کرد : ” پدرم به حدی پیر و ناتوان شده که او را برای قضای حاجت ، حمل می کنیم . ” حضرت فرمودند : اگر توانستی خودت به این کار ، اقدام نمایی ، بکن و با دست برایش لقمه بگیر که این کار ، سپری ( از آتش جهنم ) برای فردای تو خواهد بود .

اصول کافی ، ج 3 ، ص 236

یکی از یادگارهای بسیار مبارک از حضرت امام سجاد علیه السلام برای ما ، رسالة الحقوق است که در آن ، حضرت حقوق همه ی افراد و حتی اعضای بدن را ذکر فرموده اند . از جمله در مورد حق زبان چنین فرموده اند :

” حق زبان ، دور داشتن آن از زشت گویی ، عادت دادنش به خیر و خوبی ، ترک گفتار بی فایده و نیکی به مردم ( در گفتار ) و خوش گویی درباره ی آنان است .”

امالی ( صدوق ) ، ص 368

یکی از کارهای ناپسند در برخوردهای اجتماعی تبعیض بین فقیر و غنی است ؛ زیرا از نظر اسلام ، همه بنده ی خدا هستند و هیچ برتری ای بر یکدیگر ندارند جز به وسیله تقوا . امام رضا علیه السلام فرمود : هر کس فقیر مسلمانی را ملاقات کند و به گونه ای بر او سلام نماید که با سلام بر ثروتمند فرق داشته باشد ، در روز قیامت خدا را در حالی ملاقات می کند که خدا بر وی خشمگین است .

عیون الاخبار ، ص 215

مؤمن نباید به حرف حسودان اهمیت بدهد و باید در مقابل آنان صبر پیشه کند و پاسخ نافرمانی حسودان را با فرمان برداری خداوند و پیشه کردن صبر بدهد . حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند : در برابر دشمنان نعمت ( حسودان ) صبر پیشه کن ؛ زیرا هرگز نمی توانی کسی را که نسبت به تو ( به وسیله حسادتش ) خدا را نافرمانی کرده ، با کاری بهتر از فرمان برداری خدا در مورد او تلافی کنی .

خصال صدوق ، ج1 ، ص 13

امام موسی بن جعفر علیهما السلام در توصیف مؤمنان و شیعیان راستین آخر الزمان چنین می فرمایند : 

“خوشا بر حال شیعیان ما که در غیبت قائم ما ، به ریسمان ما تمسک می جویند و بر دوستی ما و بیزاری از دشمنان ما ثابت قدم هستند . آن ها از ما و ما از آن هاییم . آن ها ما را به امامت ، و ما آن ها را به عنوان شیعیان پذیرفته ایم . پس خوشا بر حال آن ها و خوشا بر حال آن ها ! به خدا سوگند آنان در روز قیامت هم درجه ما هستند.”

کمال الدین ، ج 2 ، ص 361

قطع رحم سبب مرگ زود رس می شود و برکت را از زندگی مؤمن می برد ؛ لذا شایسته است مؤمن به دیدار و ملاقات خویشان خود برود و از آثار شوم قطع رحم غافل نباشد .

” از حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام نقل شده است که فرمودند : وقتی مردم پیوند خویشاوندی را قطع کنند ، ثروت در دست اشرار قرار می گیرد . “

اصول کافی ، ج 4 ، ص 46

مؤمن نباید بغض و کینه ای از دیگران داشته باشد و باید به خاطر خدا رئوف و با گذشت باشد ، تا خداوند نیز از گناهان و خطاهایش بگذرد . ” از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل شده است که فرموده اند : هر وقت جبرئیل پیش من آمد ، مرا موعظه می کرد ، و آخرین سخنش با من این بود که از خصومت با مردم بپرهیز ، زیرا خصومت ، عیب نهفته را آشکار می کند و عزّت را از بین می برد .”

اصول کافی ، ج 3 ، ص 408

امام صادق علیه السلام فرموده اند : کسی که به نا محرم نگاه نکند ، خداوند از حور العین به او تزویج می کند .

رسول خدا ( صلی الله علیه و آله ) نیز می فرمایند : همه ی چشم ها روز قیامت گریانند ، جز سه چشم : چشمی که از ترس خدا بگرید ، چشمی که از نامحرم فرو نهاده شود ، چشمی که در راه خدا شب زنده دار باشد .

چشم چرانی معامله ای دو سر ضرر است ؛ در دنیا نفرت دیگران و بی قراری و اختلالات روانی را عاید فرد می کند و در آخرت ، یک دنیا ندامت و پریشانی به همراه می آورد .

ایمان و نفاق ، امری باطنی و غیر محسوس هستند . اما در اعمال و رفتار انسان ، ظهور و بروز می یابند . در این حدیث شریف ، حضرت رسول اکرم صلی الله علیه و آله اثر ایمان و نفاق در زبان و گفتار را چنین بیان فرموده اند :

” زبان مؤمن ، پشت قلب اوست ؛ پس هرگاه بخواهد سخن بگوید ، با قلبش آن را بررسی می کند و سپس آن را می گوید ؛ و زبان منافق ، جلوی دل اوست ؛ پس هرگاه قصد سخن می کند ، آن را به زبان می آورد و آن را با قلبش بررسی نمی کند .”

تنبیه الخواطر ، ج 1، ص 106

روایت شده است که حضرت امام موسی کاظم علیه السلام زیاد دعا می خواندند ، و عرضه می داشتند : ” اللّهمّ إنّی أسئلک الرّاحةَ عندَ الموت وَ العفوَ عند الحساب ؛ بار خدایا راحتی در هنگام مردن ، عفو در هنگام حساب رسی را از تو مسئلت می کنم ."  و این جمله را تکرار می کردند . یکی از دعاهای دیگر آن حضرت ، این بود : ” عظُمَ الذنبُ من عبدک فلیحسُنِ العفو من عندک ؛ از جانب بنده ی تو ، گناهان بزرگ و فراوان شد { و در این حال } ، پس عفو از جانب تو نیکوست .”

آن حضرت از خشیت خدا چنان می گریستند که محاسن ایشان از اشک تر می شد . هیچ کس به اندازه ایشان به خانواده و خویشاوندان رسیدگی نمی کرد . شب هنگام به فقرای مدینه سرکشی می کردند و زنبیلی پر از درهم و دینار و آرد و خرما با خود می بردند و بر در خانه های آنان می گذاشتند . اما آنها نمی فهمیدند که این پول و اجناس از سوی چه کسی آمده است .

بحار الانوار ، ج 48 ، ص 101

یکی از اصحاب امام صادق علیه السلام گوید : خدمت آن حضرت نشسته بودیم که آن حضرت به ما فرمودند : همانا صاحب الامر را غیبتی است که هر کس در آن زمان دینش را نگه دارد ، مانند کسی است که خارهای درخت خار را با دست بتراشد . سپس فرمودند : کدام یک از شما می تواند خار آن درخت را به دستش نگه دارد ؟ سپس سر به زیر انداختند و باز فرمودند : همانا صاحب الامر را غیبتی است ؛ پس هر بنده ای باید از خدا پروا کند ، و به دین خود ملتزم باشد .

اصول کافی ، ج2 ، ص 130

یکی از ویژگی های مؤمن ، داشتن حسن خُلق است که از منظر اسلام بسیار با ارزش تلقی شده است .

دو روایت ارزنده و آموزنده در این مورد :

حضرت رسول صلی الله علیه و آله فرمودند : “در ترازوی عمل آدمی در روز قیامت ، چیزی برتر از حسن خُلق نهاده نمی شود .”

امام صادق علیه السلام فرمودند : ” مؤمن پس از واجبات ، عملی محبوب تر از خوش رفتاری با مردم ، بر خدا عرضه نکرده است . “

سرائر ، ج3 ، ص 646

یکی از آداب مهم اجتماعی در اسلام ، رعایت حقوق همسایه می باشد که بسیار مورد تأکید واقع شده است ؛

حضرت امام سجاد علیه السلام فرمودند : ” همسایه را در غیاب ، حفظ کن و در حضور ، گرامی بدار . در حال ستمدیدگی وی را یاری نما و عیبش را شایع مکن . هرگاه از وی بدی دیدی ، آن را بپوشان ،و هرگاه دانستی نصیحت تو را می پذیرد ، در خفا به وی نصیحت کن و هنگام سختی ها تنهایش مگذار . از لغزشش در گذر و گناهش را ببخش و کریمانه با وی رفتار کن .”

از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مورد آثار و برکات خوش همسایگی نقل شده است : خوش رفتاری با همسایه خانه ها را آباد می کند و مرگ را به تأخیر می اندازد .

همچنین ایشان فرموده اند : کسی که شب را سیر بخوابد و همسایه اش گرسنه باشد ، به من ایمان نیاورده است . باز هم فرموده اند : اگر در منطقه ای یک نفر ، شبی را گرسنه بخوابد ، خدا در روز قیامت به اهل آن منطقه نظر نمی کند .

اصول کافی ، ج4 ، ص489

یکی از دستورهای دین اسلام این است که اگر شخصی غیبت کند ، باید با طلب استغفار برای آن فرد ، گناه زشتش را جبران کند . امام صادق علیه السلام فرمودند : از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله پرسیدند : کفاره غیبت چیست ؟ فرمودند : هر وقت کسی را که غیبتش را مرتکب شده ای ، به یاد آوری از خدا آمرزش بطلبی .

اصول کافی ، ج4 ، ص 61

امام باقر علیه السلام می فرماید : صله رحم ، اعمال را پاک می کند ، بلا را دور می نماید ، اموال را برکت می دهد ، عمر را به تأخیر می اندازد ، روزی اش را وسعت می دهد و در میان خانواده محبوبش می سازد ؛ پس باید از خدا پروا کرد و صله رحم نمود .

اصول کافی ، ج 3 ، ص 223

از امام صادق علیه السلام آمده است که ایشان فرمودند از جبرئیل پرسیدم : وَ لِمَ سُمّیَت فی السّمَاءِ ” المَنصُورَةَ” وَ فی الارضِ ” فاطمةَ علیها السلام “. 1

چرا فاطمه در آسمان منصوره و در زمین فاطمه نام گرفت . جبرئیل گفت : در زمین فاطمه نامیده شد ، زیرا شیعیان خود را از آتش جدا کرده و نجات می بخشد و دشمنانش نیز از محبت او جدا گشته اند و در آسمان منصوره است به دلیل گفتار خداوند - عزّ و جلّ - که می فرماید : در آن روز مؤمنین به یاری حق خوشحال می شوند و خداوند هر که را بخواهد یاری می کند . که منظور همان یاری کردن فاطمه از دوستانش می باشد .2

 1- بحار الانوار ، ج 43 ، ص 4

2- بحار الانوار ، ج 43 |، ص4 ، ح3

اخلاق مؤمن باید پسندیده و زیبا باشد . یکی از نشانه های اخلاق پسندیده ، لبخند زدن و تبسّم و نیز از بین بردن غصه های دیگران است . در دین مبین اسلام برای این کار پسندیده ، اجر و ثواب بسیار در نظر گرفته شده است . همان طور که امام باقر علیه السلام فرمودند : ” تبسم مؤمن بر چهره برادرش حسنه است و پاک کردن گرد و غبار از چهره مؤمن نیز حسنه می باشد ، و هیچ عبادتی مانند خوشحال کردن مؤمن نیست .”

مصادقة الاخوان ، ص 24

یکی از راه هایی که مؤمن می تواند تکبرش را به وسیله ی آن از بین ببرد ، نماز خواندن است . چرا که مؤمن باید در حین نماز ، نهایت تواضع را داشته باشد . حضرت زهرا سلام الله علیها فرموده اند : “ فَجعَل اللهُ الایمانَ تطهیراً لَکم مِنَ الشرکِ ، و الصّلاةَ تنزیهاً لکم عن الکبر ؛ خدای تعالی ایمان را برای پاکیزگی از شرک قرار داد و نماز را برای دوری از تکبر و خود خواهی.”

احتجاج ( طبرسی ) ، ج 1 ، ص 99

خداوند متعال از انسان مؤمن ، عمل خالص می خواهد ؛ هرچند که مقدار آن عمل ، بسیار کم باشد . لذا عملی که بسیار و طاقت فرسا باشد ، ولی اندکی اخلاص در آن نباشد ، در نزد خداوند متعال بی ارزش است . در روایاتی که از حضرت زهرا سلام الله علیها در مورد اخلاص آمده ، به ارزش و جایگاه رفیع اخلاص و تأثیر آن در رفع نگرانی ها و ایجاد بهترین مصلحت ها برای انسان پی می بریم . حضرت زهرا علیها السلام فرمودند : ” مَن اصعَدَ الی الله خالِصَ عبادتِهِ اِهبط الله عزّ و جلّ الیهِ افضَل مصلحَتِه . کسی که عبادت های خالصانه خود را به سوی خدا فرستد ، خداوند عزّ و جلّ برترین مصلحت را به سویش فرو خواهد فرستاد .”

بحار الانوار  ، ج7 ، ص249

حضرت امام صادق علیه السلام ، خواندن این دو دعا را در زمان غیبت و امتحان شیعه توصیه فرموده اند .

دعای اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ

اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی نَفْسَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی نَفْسَکَ لَمْ أَعْرِفْ رَسُولَکَ‏

اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی رَسُولَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی رَسُولَکَ لَمْ أَعْرِفْ حُجَّتَکَ‏

اللَّهُمَّ عَرِّفْنِی حُجَّتَکَ فَإِنَّکَ إِنْ لَمْ تُعَرِّفْنِی حُجَّتَکَ ضَلَلْتُ عَنْ دِینِی‏

دعای غریق

مداومت کردن بر خواندن دعايي که شيخ صدوق به سند خود، از عبد اللَّه بن سنان روايت کرده که گفت: حضرت ابوعبد اللَّه امام صادق ‏عليه السلام فرمود: پس از اين، شبهه ‏اي شما را خواهد رسيد، که بدون نشانه ديده شدني و امام هدايت کننده ‏اي خواهيد ماند و از آن نجات نمي‏ يابد، مگر کسي که دعاي غريق را بخواند. راوي گويد: عرضه داشتم: دعاي غريق چگونه است؟ فرمود: چنين بگويد:

«يا اَللَّهُ يا رَحْمنُ يا رَحِيمُ يا مُقَلِّبَ القُلُوبِ ثَبِّتْ قَلْبِي عَلي دِينِکَ»؛ اي خداوند! اي رحمان! اي مهربان! اي دگرگون کننده دل‏ها! دل مرا بر دينت پايدار کن.

امام صادق علیه السلام : افتَتِحُوا نَهارکم بِخَیرٍ وَ أَملوا عَلی حَفَظَتِکم فی أوّله خیراً و فی آخِرِه خیراً یُغفَر لَکم ما بَینَ ذلک إن شاء الله

روز خود را به کار خیر آغاز کنید و در اول و آخر روز بر فرشتگان گماشته خود ، نیکی املا کنید

( تا در اول و آخر روز ، در نامه عمل شما نیکی بنویسند ) تا در آن میان برای شما آمرزش باشد ؛ إن شاء الله

اصول کافی ، ج 3 ، ص 212

فاطمه (س) از پدربزرگوارش نقل می نماید که فرمود: فاطمه جان ! مردان و زنانی که نماز راسبک می شمارند خداوند آنان را به پانزده خصلت مبتلا یشان میگرداند که شش تای آنها در دنیا گریبانشان را میگیرد وسه تای انها در هنگام مرگ و سه تای دیگر در قبر و سه تای باقی مانده در روز قیامت ، زمانی که از قبر به پا می خیزند .

اما آن شش کیفری که دردنیا به آنان میرسد:
1-خداوند برکت راازعمرشان برمیدارد .2-برکت ازثروت آنان بر داشته می شود .3 -فروغ صالحین از سیمای آنان محو می گردد.4-سایر اعمال انان نیزپذیرفته نیست. 5-دعایشان بالا نمیرود وقرین اجابت نمیگردد.6-پرتو دعای نیکان بر آنان ، نتابد وآنان مشمول “دعای ابرار ” نگردند.
آن سه خصلتی که هنگام مرگ به آنان می رسد:

1- خوارو ذلیل ازدنیا میروند.2-گرسنه قبض روح می شوند . 3-تشنه ازدنیامی روند،به گونه ای که اگرآبهای دنیا به کامشان بریزند ،عطش آنان برطرف نمی گردد.

آن سه پی آمدی که در قبر دامنگیر آنان می شود:

1-خداوند،فرشته ای را درقبر بر آنهامی گمارد تا آنان را بیازارد.2-خداوند ، قبر را بر آنها تنگ می گرداند.3- قبر شان تاریک خواهد بود.

آن سه وبالی که در رستاخیز ، شامل حالشان می شود :

1- خدا ، ملکی را مامور می کند تا آنان را در حضور مردم به چهره بر زمین بکشند .2-درهنگام حساب ، با شدت مورد حسابرسی قرار می گیرند.3- خداوند ، نگاه مهربانانه ی خود رااز آنان دریغ می دارد و آنها را پاک نمی گرداند وبرای آنان است عذاب دردناک.